भारतीय लष्करात दाखल होणार अमेरिकेचे स्ट्रायकर अन् जेव्हलिन एटीजीएम क्षेपणास्त्र, याचे महत्त्व काय? चीनच्या अडचणी वाढणार?

पंतप्रधान मोदींनी आदल्या दिवशी सांगितले होते की, भारताच्या संरक्षण सज्जतेत अमेरिकेची महत्त्वाची भूमिका आहे आणि धोरणात्मक व विश्वासू भागीदार म्हणून आम्ही आगामी काळात संयुक्त विकास, संयुक्त उत्पादन आणि तंत्रज्ञानाचे हस्तांतरण या दिशेने सक्रियपणे पुढे जात आहोत. नवीन तंत्रज्ञान आणि उपकरणे आमची क्षमता वाढवतील. ‘एनडीटीव्ही’नुसार, मोदी आणि ट्रम्प यांनी भारतात जेव्हलिन अँटी-टँक गाईडेड मिसाईल आणि स्ट्रायकर इन्फंट्री कॉम्बॅट व्हेइकल्स खरेदी आणि सह-उत्पादन करण्याची योजना जाहीर केली. काय आहे अमेरिका आणि भारत यांच्यातील हा करार? काय आहे जेव्हलिन एटीजीएम क्षेपणास्त्र? भारतासाठी याचे महत्त्व काय? त्याविषयी जाणून घेऊ.

भाला क्षेपणास्त्र काय आहे?

‘लॉकहीड मार्टिन’ वेबसाइटनुसार, जेव्हलिन अँटी-टँक गाईडेड मिसाइल (एटीजीएम) ही जगातील प्रमुख खांद्यावरून मारा करणारी रणगाडाविरोधी क्षेपणास्त्र प्रणाली आहे. युद्धसामग्री एका व्यक्तीद्वारे वाहून आणली जाऊ शकते. भाला आपोआप स्वतःला लक्ष्याच्या दिशेने मार्गदर्शित करते. लॉकहीड मार्टिन आणि रेथिऑन यांच्या संयुक्त उपक्रमात भालाची निर्मिती करण्यात आली. रेथिऑन वेबसाइटनुसार, हे क्षेपणास्त्र अमेरिकन लष्कर आणि मरीन कॉर्प्सद्वारे वापरले जाते. मध्यम-श्रेणीच्या क्षेपणास्त्राचा उपयोग बख्तरबंद वाहने, बंकर आणि गुहांसह विस्तृत लक्ष्यांवर केला जाऊ शकतो. त्यातील जेव्हलिन कमांड लॉन्च युनिट अचूक लक्ष्य शोधण्यास मदत करते.

क्षेपणास्त्र डागणारा सैनिक नंतर लक्ष्यावर लक्ष्य ठेवण्यासाठी कर्सर वापरतो. प्रक्षेपण युनिट क्षेपणास्त्राला प्रक्षेपण करण्यापूर्वी लॉक-ऑन सिग्नल पाठवते. कोणत्याही प्रकारच्या हवामानात ही यंत्रणा काम करू शकते. भालाचा वापर इराक आणि अफगाणिस्तान या दोन्ही देशांमध्ये – पाच हजारांपेक्षा जास्त प्रतिबद्धतांमध्ये केला गेला आहे. ही प्रणाली २०५० पर्यंत तयार केली जाईल. ‘इंडिया टुडे’नुसार, भारतीय लष्कर डोंगराळ भागात चांगले काम करणारे एटीजीएम शोधत आहे. ‘द प्रिंट’नुसार, ही भाला प्रणाली युक्रेनियन लोकांसाठी, रशियन लोकांसाठी घातक ठरली आहे. २०१० पासून भारताने एटीएमजी मिळवण्याचा विचार केला आहे.

स्ट्रायकर इन्फंट्री कॉम्बॅट व्हेइकल्स

स्ट्रायकर इन्फंट्री कॉम्बॅट वाहने कॅनडातील जनरल डायनॅमिक्सने तयार केली आहेत. स्ट्रायकर हे आठ चाकांचे लढाऊ वाहन आहे. याचे नाव दोन सन्मान पदक प्राप्तकर्त्यांच्या नावावर ठेवण्यात आले होते. ते म्हणजे, द्वितीय विश्वयुद्धात सेवा देणारे स्टुअर्ट एस स्ट्रायकर आणि व्हिएतनाममध्ये सेवा देणारे रॉबर्ट एफ स्ट्रायकर. ‘आर्मी-टेक्नॉलॉजी डॉट कॉम’नुसार, स्ट्रायकर १० प्रकारांमध्ये येते, ज्यात पायदळ वाहक असलेले वाहन, कमांडर वाहन, वैद्यकीय वाहन, अग्निशामक वाहन आदींचा समावेश असतो. १९८० च्या दशकात अब्राम टँकनंतर स्ट्रायकर हे अमेरिकन सैन्याच्या सेवेत दाखल होणारे पहिले नवीन लष्करी वाहन आहे. हे वाहन जीडीएलएस कॅनडा ‘LAV III 8×8’ लाइट आर्मर्ड वाहनावर आधारित आहे. ‘LAV III’ हे ‘पिरान्हा III’ वर आधारित आहे, जो स्वित्झर्लंडच्या मोवागने बांधला होता. स्ट्रायकर वाहन ३५० अश्वशक्तीच्या ‘कॅटरपिलर सी7’ इंजिनने सज्ज आहे.

त्याचे वजन १८ टन आहे आणि त्याची रेंज ४८३ किलोमीटर आहे. ते ताशी १०० किलोमीटर इतक्या वेगाने मारा करू शकते. स्ट्रायकरच्या साध्या आवृत्तीत दोन कर्मचाऱ्यांसह नऊ जणांना वाहून नेण्याची क्षमता आहे. यात M2.50 कॅलिबर मशीन गन, MK-19 आणि 40mm ग्रेनेड लाँचरसह रिमोट वेपन स्टेशन आहेत; युरेशियन टाईम्सच्या वृत्तानुसार, स्ट्रायकर्सची वाहतूक चिनूक हेलिकॉप्टरद्वारे केली जाऊ शकते. हे हेलिकॉप्टर भारतीय हवाई दलाकडे आधीच आहे.

भारतीय लष्कर चीनवर नजर ठेवून पूर्व लडाख आणि सिक्कीमसारख्या उच्च उंचीच्या प्रदेशात स्ट्रायकर तैनात करण्याचा विचार करत आहे. भारतीय लष्कर आपली रशियन वंशाची BMP-II वाहने बदलण्याचा विचार करत आहे. एका स्त्रोताने ‘द हिंदू’ला सांगितले की, स्ट्रायकरची उच्च-उंचीच्या ठिकाणी चाचणी घेण्यात आली होती, त्याने उत्तम कामगिरी केली. आउटलेटने सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार म्हटले आहे की, भारत ही वाहने खरेदी करू इच्छित आहे.

सुरुवातीला काही स्ट्रायकर वाहने आयात केली जातील, त्यानंतर त्यातील मोठ्या प्रमाणात काही वाहने भारतात उत्पादित केली जातील. भारत अर्थ मूव्हर्स लिमिटेड (BEML) ही वाहने स्थानिक पातळीवर तयार करण्याची शक्यता आहे. युरेशियन टाईम्सने वृत्त दिले की, अमेरिकेने गेल्या वर्षी भारताला स्थानिक पातळीवर स्ट्रायकर वाहने तयार करण्यास मदत करण्याच्या योजना मंजूर केल्या. अशा प्रकारे भारत हा स्ट्रायकर लढाऊ वाहनांचा पहिला जागतिक उत्पादक ठरणार आहे.

‘इंडिया टुडे’नुसार, भारत आणि अमेरिकेने इंडो-पॅसिफिकमध्ये उद्योग भागीदारी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी ऑटोनॉमस सिस्टम्स इंडस्ट्री अलायन्स (एशिया) ची घोषणादेखील केली. ‘एनडीटीव्ही’नुसार, संयुक्त निवेदनात अमेरिकेच्या शस्त्रास्त्र प्रणालींचाही उल्लेख केला आहे. यामध्ये C-130J सुपर हरक्यूलिस, C-17 ग्लोबमास्टर III, P-8I पोसायडॉन; CH-47F चिनूक्स, MH-60R सीहॉक आणि AH-64E अपाचेस, हार्पून जहाजविरोधी क्षेपणास्त्रे; M777 होवित्झर आणि MQ-9Bs यांचा समावेश आहे.