विमानतळ परिसरात बांधकामांबाबत काय आहे नियम? फनेल झोन म्हणजे काय?

विमानतळाजवळील इमारतीची उंची किती असावी? धावपट्टीपासून किती अंतरावर इमारत बांधता येईल? याबाबतचे नियम नेमकं काय सांगतात याबाबत सविस्तर जाणून घेऊ…

विमान (सुरक्षा) दुरुस्ती नियम २०२४

नागरी विमान वाहतूक मंत्रालयाचे विमान (सुरक्षा) सुधारणा नियम २०२४ मध्ये, विमान सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी विमानतळांभोवती इमारतींची उंची नियंत्रित करण्याबाबत स्पष्टता देण्यात आली आहे. या नियमांचे उद्दिष्ट इमारतींना टेकऑफ आणि लँडिंग मार्ग आणि इतर विमान ऑपरेशन्समध्ये अडथळा बनण्यापासून रोखणे हे आहे. धावपट्टीच्या १५० मीटरच्या आत कोणत्याही बांधकामाला परवानगी नाही. तसंच विमानतळ ऑपरेशन्ससाठी १५०-५०० मीटर जागा मर्यादित आहे.

अंतरानुसार उंची वाढू शकते, म्हणजेच धावपट्टीपासून जितकी दूर असेल तितक्या उंच इमारती असू शकतात, परंतु उंची त्या रेषेत नसावी.
टेक-ऑफ आणि लँडिंग मार्गांची उंची मर्यादा वेगवेगळी आहे. धावपट्टीपासून प्रत्येक सात मीटर अंतरावर उंचीमध्ये एक मीटर वाढ करण्याची परवानगी आहे. टेक-ऑफ आणि लँडिंग मार्ग वगळता उंचीमध्ये प्रत्येक २० मीटरसाठी एक मीटर वाढ आहे.

फनेल झोन म्हणजे काय?

फनेल झोन म्हणजे विमानतळाच्या धावपट्ट्या आणि प्रवेश मार्गांभोवतीचे हवाई क्षेत्र. टेक-ऑफ आणि लँडिंगदरम्यान विमानतळांभोवती उड्डाण सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी हे झोन असते. म्हणजेच विमानांच्या उड्डाण व खाली उतरण्याचा मार्ग. विमानांच्या उड्डाण व खाली उतरण्याचा मार्ग असल्याने हा नियम धावपट्टीच्या थेट रेषेतील इमारतींसाठीच असणे आवश्यक आहे. या नियमानुसार, अक्षांश व रेखांशासह प्रत्येक मीटरगणिक इमारतीच्या उंचीची मर्यादा बदलत असते. सोप्या भाषेत सांगायचं तर धावपट्टीच्या रेषेतील बांधकामांसाठी ‘१०० मीटरवर दोन टक्के’, म्हणजेच धावपट्टी जेथे संपते तिथपासून १०० मीटर अंतरावर अधिकाधिक दोन मीटर बांधकामाला परवानगी असते. हेच प्रमाण एक किमी (एक हजार मीटर) अंतरासाठी २० मीटर (साधारण तीन मजल्याची इमारत) असते. यानुसार ते वाढत जाते. पण धावपट्टीच्या भोवतालच्या परिसराचा विचार केल्यास, हे प्रमाण ‘१०० मीटरवर १५ टक्के’ असते. याचा अर्थ ज्या इमारती धावपट्टीच्या डावीकडे किंवा उजवीकडे १०० मीटरवर असतील, तेथे १५ मीटर उंचीपर्यंतच्या बांधकामाला परवानगी आहे.

गतिमान उंची मर्यादा

विमानतळापासून दूर असलेल्या इमारतींना नियमांनुसार हळूहळू उंच इमारती बांधता येतात.

१०० मीटर उंचीची इमारत धावपट्टीपासून सुमारे १.२ किमी अंतरावर असू शकते.

१५० मीटर उंचीची इमारत धावपट्टीपासून सुमारे १.५ किमी अंतरावर असू शकते.

रनवेपासून ३.५ किमी अंतरावर (टेक-ऑफ/लँडिंग मार्गांमध्ये) इमारती कदाचित जास्त उंचीवर जाऊ शकतात.

२०० मीटर उंचीची इमारत १.९ किमी अंतरावर (किंवा टेक-ऑफ/लँडिंग मार्गांमध्ये ४.५ किमी अंतरावर) असू शकते.

३०० मीटर उंचीची इमारत २.६ किमी अंतरावर (किंवा टेक-ऑफ/लँडिंग मार्गांमध्ये ६.५ किमी अंतरावर) असू शकते.

उल्लंघनाच्या बाबतीत

उंचीच्या मर्यादांचे उल्लंघन केल्यास बांधकाम पाडले जाऊ शकते. सिटीझन मॅटर्सनुसार, १५०-३०० मीटरपेक्षा जास्त उंचीच्या बांधकामांसाठी इमारत विकासकांना भारतीय विमानतळ प्राधिकरणा (एएआय)कडून एनओसी (ना हरकत प्रमाणपत्र) घेणे आवश्यक आहे.

मुंबईसाठी नियम
या वर्षाच्या सुरुवातीला विमानतळाजवळील सांताक्रूझ, विलेपार्ले आणि कुर्लासारख्या भागांत इमारतींचा पुनर्विकास करण्यास आणि त्यांना उंच करण्यास परवानगी देण्यासाठी उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी एक घोषणा केली. शिंदे यांनी म्हटले की, राज्य सरकारने बृहन्मुंबई विकास नियंत्रण आणि प्रोत्साहन नियम-२०३४ मध्ये सुधारणा केली आहे. या दुरुस्तीमुळे विमानतळाच्या फनेल झोनमध्ये उंचीच्या निर्बंधांमुळे प्रभावित इमारतींचा पुनर्विकास करण्यास परवानगी मिळेल. फनेल झोन म्हणजे विमानतळाच्या धावपट्ट्या आणि प्रवेश मार्गांभोवतीचे हवाई क्षेत्र. टेक-ऑफ आणि लँडिंगदरम्यान विमानतळांभोवती उड्डाण सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी हे झोन असते. महाराष्ट्र विधान परिषदेत घोषणा करताना शिंदे म्हणाले की, “जर उंचीच्या निर्बंधांमुळे जागेचा वापर करता येत नसेल, तर त्या क्षेत्राचा हस्तांतरणीय विकास हक्क (टीडीआर) मालकाला उपलब्ध करून दिला जाईल.”

दरम्यान, अहमदाबादच्या दुर्घटनेनंतर काही अंशत: विमानतळ परिसरातील बांधकाम परवाने पुन्हा एकदा पडताळण्याची गरज निर्माण झाली आहे. तसंच कायद्यानुसार, विमानतळ परिसराच्या किती अंतरावर बांधकाम करावे याबाबतचे नियमही सुधारण्याबाबत विचार केला पाहिजे. कुठल्याही राज्यात नवीन विमानतळ तयार होत असलेल्या आजूबाजूच्या परिसरातील बांधकामाचे दर अवाच्या सव्वा वाढताना दिसतात. मात्र, अशाप्रकारची दुर्घटना झाल्यास व्यावसायिक किंवा रहिवासी बांधकामं रनवेपासून किती अंतरावर असावीत, याबाबत सुधारित नियम आणण्याची गरज आहे यात शंका नाही