सिलिकॉन

कार्बन, जम्रेनियम, टीन अन् लेड या अन्य भागीदारांसमवेत सिलिकॉन (Si) हे आवर्त सारणीतील गण १४ मध्ये मोडते. १४ अणुक्रमांक असलेल्या कार्बनच्या अगदी जवळचे हे मूलद्रव्य. कार्बन-संयुगे ही जीवमात्रांचा कणा समजला तर कार्बनचं हे पाठराखी भावंडदेखील मानवासाठी उपयुक्त, खरे तर कमालीचे उपयुक्त असे मूलद्रव्य आहे. सिलिकॉन अन् त्याची संयुगे ही आपल्या दैनंदिन जीवनात हरप्रकारे आपल्या दिमतीस असतात -काहींचा उल्लेख वर केला आहेच.

कार्बनप्रमाणे सिलिकॉनची अपरूपे ज्ञात नाहीत. सिलिका, सिलिकेट-गारगोटी, चिकणमाती – साधारणपणे या स्वरूपातच ते बहुतांश आढळते. ऑक्सिजनशी याचा तीव्र-बंध असल्याने सिलिकॉन ऑक्सिजनपासून वेगळे करणे महत्कठीण! सिलिकॉनच्या शोधाचे श्रेय जॉन जेकब बर्झेलिएस या स्वीडिश शास्त्रज्ञाकडे जाते. ह्य़ाने १८२३ मध्ये पोटॅशियम फ्लुओरोसिलिकेटमधून सिलिकॉन मूलद्रव्य वेगळे केले. कार्बनप्रमाणेच सिलिकॉनदेखील चतरुसयुजा दर्शविते आणि मुख्यत्वे सहसंयुज बंध तयार करते. तथापि, त्याची क्रियाशीलता मात्र कार्बनपेक्षा कमी असते. सिलिकॉन आकाराने मोठे असल्याने कार्बनप्रमाणे ppp πppp πअसा द्विबंध तयार करू शकत नाही; ते त्याच्या  कक्षिकेसोबत  ppp πppp π  असा द्विबंध तयार करते.

– डॉ. अनिल कर्णिक

मराठी विज्ञान परिषद,

वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org