Fact Check Of Viral Video Who Recently Shared As Telangana : गेल्या काही दिवसांत सोशल मीडियावर जंगलतोडीची अनेक छायाचित्रे व्हायरल झाली. या छायाचित्रांमध्ये जंगलतोडीमुळे प्राणी, पक्षी जंगलातून बाहेर पडत असल्याचे दिसून आले. तेलंगणा उच्च न्यायालयाच्या एका खंडपीठाने कांचा गचिबोवली जंगलाची सुनावणी पुढे ढकलली आहे. फेब्रुवारीमध्ये तेलंगणा सरकारने आयटी पार्कच्या विकासासाठी हैदराबाद विद्यापीठाजवळील सुमारे ४०० एकर वनजमिनीचा लिलाव करण्याची योजना जाहीर केली. या निर्णयाचा मोठ्या प्रमाणात निषेध करण्यात आला. विशेषतः विद्यार्थी निषेध करतानाचे अनेक असंबंधित व्हिडीओ सोशल मीडियावर फिरत आहेत, ज्यामध्ये कांचा गचिबोवली जंगलाचे चित्रण करण्याचा खोटा दावा केला गेला आहे. त्यानंतर लाईटहाऊस जर्नलिझमने या व्हिडीओची तपासणी केली.
काय होत आहे व्हायरल?
लाईटहाऊस जर्नलिझमने असे अनेक व्हिडीओ पाहिले आहेत. काहींमध्ये जंगलाजवळील रस्त्यावर हरण भटकत असल्याचा दावा केला गेला आहे किंवा काही व्हिडीओंमध्ये हत्ती जेसीबीवर जोरदार हल्ला करीत असल्याचे दाखवले आहे.
व्हायरल होणाऱ्या या सगळ्या पोस्ट्स बघाच…
तपास :
आम्ही या व्हिडीओंची तपासणी सुरू केली…
व्हिडीओ १ :
वरील व्हिडीओमध्ये असा दावा केला गेला आहे की, सिंहांचा नैसर्गिक अधिवास नष्ट झाल्यानंतर ते रस्त्यावर आले आहेत. व्हिडीओ इनव्हिड टूलमध्ये अपलोड केल्यानंतर त्यातून मिळालेल्या कीफ्रेम्सवर रिव्हर्स इमेज सर्च करून आम्ही तपास सुरू केला. त्यामुळे आम्हाला फेसबुकवर ‘द गुजरात केसरी’ या पेजवर अपलोड केलेला व्हिडीओ मिळाला. हा व्हिडीओ ११ नोव्हेंबर २०२४ रोजी अपलोड करण्यात आला होता.
https://www.facebook.com/watch/?v=906527911436799
कॅप्शनमध्ये म्हटले होते की, सिंहांचे कळपदेखील आहेत. जुला येथील कोवाया गावाजवळ १२ सिंहांचा एक गट रस्त्याने जाताना दिसला.
आम्हाला याबद्दल काही बातम्यादेखील सापडल्या…
https://www.divyabhaskar.co.in/local/gujarat/amreli/news/a-group-of-12-lions-were-seen-crossing-the-road-near-in-rajula-the-video-was-captured-by-mobile-phones-133941097.html
https://gujarati.news18.com/news/amreli/10-lions-on-rajul-somnath-national-highway-video-goes-viral-sr-local18-2006851.html
व्हिडीओ २:
या व्हिडीओमधून मिळालेल्या कीफ्रेम्सवर आम्ही रिव्हर्स इमेजेस सर्च केल्या…
आम्हाला २०२० मध्ये फेसबुकवर अपलोड केलेला व्हिडीओ सापडला.
https://www.facebook.com/watch/?v=679622869450468
कॅप्शनमध्ये म्हटले आहे… ‘सुंदर! लॉकडाऊनदरम्यान हरिद्वारमध्ये हरणाचे एक कुटुंब रस्त्यावरून चालत आहे! मानव आपल्या घरी परतत असताना, भारतातही प्राणी बाहेर पडतात! रस्त्यावर वन्य प्राणी हे चांगल्या कर्फ्यूचे लक्षण आहे! शाब्बास हरिद्वार!’
दुसऱ्या एका पोस्टमध्ये असेही म्हटले आहे की, हा व्हिडीओ हरिद्वारचा आहे
https://www.facebook.com/watch/?v=216847142757032&rdid=DTciEw76T02b49e8
आम्हाला २०२० मध्ये प्रकाशित झालेल्या घटनेचा उल्लेख करणारा एक वृत्त अहवालदेखील सापडला.
व्हिडीओ ३:
व्हिडीओमध्ये घराबाहेर एक हरण दिसत आहे, ज्यामध्ये रहिवासी त्याला पाणी देत आहेत. लाईटहाऊस जर्नलिझमने त्यावरून मिळालेल्या कीफ्रेम्सवर रिव्हर्स इमेज सर्च केले. त्याद्वारे आम्हाला इन्स्टाग्रामवर एक व्हिडीओ सापडला.
कॅप्शनमध्ये म्हटले आहे : हा एक जुना व्हिडीओ आहे, जो मी जैवविविधता वाचवण्यासाठी, संदेश देण्यासाठी वापरला होता. पण, बनावट किंवा एआय जनरेट केलेला नाही.
यावर एका कमेंटमध्ये म्हटले आहे : हा व्हिडीओ विशाखापट्टणमच्या विशालाक्षी नगरचा आहे. हैदराबादमधील एचसीयूचा नाही. कृपया एचसीयूमधील प्राण्यांबद्दल बनावट प्रतिमा किंवा खोटी माहिती पसरवू नका. चला, जबाबदारीने वागूया आणि शेअर करण्यापूर्वी तथ्ये पडताळूया. चुकीची माहिती अनावश्यक गोंधळ निर्माण करू शकते.
त्यानंतर आम्ही त्यावर कीवर्ड सर्च केला. आम्हाला मार्चमध्ये फेसबुकवर एक पोस्ट सापडली. कॅप्शनमध्ये म्हटले होते की, विशाखापट्टणममधील विशालाक्षी नगरमध्ये एक हरण फिरत आहे.
https://www.facebook.com/share/p/1BgMbJVrwL
व्हिडीओ ४:
या व्हिडीओमध्ये एक हत्ती जेसीबीशी लढताना दिसत आहे. असा दावा करण्यात आला आहे की, हा व्हिडिओ कांचा गच्चीबोवलीचा आहे. आम्ही त्याबद्दल एक साधा कीवर्ड शोध घेतला आणि कनक न्यूजच्या यूट्यूब चॅनेलवर पोस्ट केलेला आम्हाला एक सापडला.
आम्हाला या घटनेबद्दल एक बातमी देखील सापडली.
https://www.ndtv.com/offbeat/video-wild-elephant-attacks-jcb-machine-in-west-bengals-jalpaiguri-after-being-provoked-7646066
अहवालात म्हटले आहे… स्थानिकांनी चेतावणी दिल्यानंतर एका जंगली हत्तीने उत्खनन यंत्रावर हल्ला केल्याचा एक धक्कादायक व्हिडीओ शूट केला आहे. ही घटना १ फेब्रुवारी रोजी पश्चिम बंगालच्या जलपाईगुडीतील दमदिम भागात घडली, जेव्हा हत्ती अन्नाच्या शोधात हत्ती जंगलातून बाहेर पडला. वृत्तानुसार, स्थानिकांनी हत्तीला त्रास दिला आणि त्याचा पाठलाग केला, ज्यामुळे त्याने इतरांवर हल्ला केला आणि नंतर बांधकाम उपकरणे आणि जवळच्या वॉचटॉवर हल्ला केला.
व्हिडीओ ५:
या व्हिडीओमध्ये सोंडेला दुखापत झालेल्या हत्तीचे चित्रण होते. आम्ही कीफ्रेमवर रिव्हर्स इमेज सर्च केले आणि नेचर जिओग्राफीच्या इन्स्टाग्राम हँडलवर आम्हाला हा व्हिडीओ सापडला. हा व्हिडिओ २२ मार्च रोजी अपलोड करण्यात आला होता.
कॅप्शनमध्ये म्हटले आहे की, ‘मोठ्या लढाईत जखमी झालेल्या हत्तीला असे जगण्याची सवय झाली आहे.
आम्हाला तेंडाई मोयोच्या इन्स्टाग्राम हँडलवर अपलोड केलेला व्हिडीओ देखील सापडला. हा व्हिडीओ १३ डिसेंबर २०२४ रोजी अपलोड करण्यात आला होता. कॅप्शनमध्ये असे म्हटले होते की ‘निसर्गाचे रहस्य…’.
https://www.instagram.com/tendaimoyo_tales_of_a_traveler/reel/DDgtcHvKZGk
व्हिडीओ ६:
व्हिडीओमध्ये जेसीबी वापरून हत्तीला वर उचलले जात असल्याचे दाखवण्यात आले. आम्ही कीफ्रेमवर रिव्हर्स इमेज सर्च केल्यामुळे आम्हाला एका युट्युब व्हिडीओवर नेण्यात आले. हा व्हिडीओ एक वर्षापूर्वी अपलोड करण्यात आला होता.
आम्हाला सहा वर्षांपूर्वी यूट्यूब चॅनेलवर अपलोड केलेल्या व्हिडीओची एक मोठी आवृत्ती ‘cp wild lanka’ सापडली. या व्हिडीओमध्ये सात मिनिटांनंतर व्हायरल व्हिडीओमधील दृश्ये पाहता येतील. व्हिडीओच्या वर्णनात असे म्हटले आहे की, होरोपोथाना येथे या हत्तीवर दुसऱ्या एका सहकाऱ्याने हल्ला केला. वन्यजीव अधिकाऱ्यांची एक टीम जखमांवर उपचार म्हणून प्राण्याला औषध इंजेक्शन देत होती परंतु दुर्दैवाने गंभीर दुखापतींमुळे प्राण्याचा मृत्यू झाला’.
व्हिडीओ ७:
या व्हिडीओमध्ये जवळच्या झुडुपात आग विझवण्याचा प्रयत्न करणारा पक्षी दिसतो आहे. तर हे पाहून आम्ही व्हिडीओच्या कीफ्रेमवर रिव्हर्स इमेज सर्च केला, ज्यामुळे आम्हाला नोव्हेंबर २०२४ मध्ये अपलोड केलेल्या व्हिडीओवर नेण्यात आले, ज्यामध्ये असे दिसून आले की व्हिडीओ जुना आहे.
एका रेडिट युजरने शेअर केले की, मॅग्पाय परजीवी काढून टाकत आहे. पोस्ट सुमारे ४ महिने जुनी होती.
निष्कर्ष : प्राण्यांच्या दुखापती आणि मानव-प्राणी संघर्षाचे असंबंधित व्हिडीओ हे तेलंगणातील अलिकडच्या कांचा गच्चीबोवली वादाशी जोडलेले आहेत असे म्हणून शेअर केले जात आहेत. पण, आमच्या तपासानुसार समजले की, व्हायरल व्हिडीओ असंबंधित आहेत आणि व्हायरल दावे दिशाभूल करणारे आहेत.
