पहलगाम दहशतवादी हल्ल्याच्या काही महिन्यांपूर्वी पहलगामच्या उच्च-रिझोल्यूशन उपग्रह छायाचित्रांची मागणी अमेरिकन कंपनी ‘मॅक्सार टेक्नॉलॉजीज’कडे करण्यात आली होती, अशी माहिती समोर आली आहे. त्यामुळे ही कंपनी आता संशयाच्या फेऱ्यात अडकेल का, असा प्रश्न समोर येत आहे. मुख्य म्हणजे मॅक्सार कंपनीने पाकिस्तानमधील कंपनीशी भागीदारी केल्याच्या काही महिन्यांनी हे घडले असल्याची माहिती आहे. पाकिस्तानमधील या कंपनीच्या मालकाला अमेरिकेत काही गुन्ह्यात दोषी ठरवण्यात आले आहे. काय आहे ‘मॅक्सार टेक्नॉलॉजीज’? पहलगाम हल्ल्याचा आणि अमेरिकन कंपनीचा खरंच काही संबंध आहे का? तज्ज्ञ काय सांगतात? जाणून घेऊयात.
‘मॅक्सार टेक्नॉलॉजीज’ काय आहे?
कोलोरॅडो येथील अमेरिकन उपग्रह आणि अंतराळ कंपनी ‘मॅक्सार’ सध्या चर्चेत आहे. कंपनीच्या वेबसाइटवर नमूद करण्यात आले आहे की, कंपनी व्यावसायिक उपग्रह प्रतिमांचा सर्वात व्यापक संच प्रदान करते. कंपनीच्या वेबसाइटवर असे नमूद करण्यात आले आहे की, कंपनी सिंथेटिक अपर्चर रडार (एसएआर) प्रणालीचा वापर करते, त्यामुळे ढग किंवा अंधार असल्यासही छायाचित्र स्पष्ट दिसतात. वेबसाइटमध्ये सांगितल्याप्रमाणे, मॅक्सार स्पेस सिस्टम्सची स्थापना १९५७ मध्ये वेस्टर्न डेव्हलपमेंट लॅबोरेटरीज म्हणून करण्यात आली होती.
हा फिलकोचा एक विभाग होता. १९६० साली फिलकोने जगातील पहिला सक्रिय रिपीटर उपग्रह तयार केला. त्यानंतर या कंपनीला फोर्ड मोटर कंपनीने विकत घेतले आणि ही कंपनी फिलको-फोर्ड झाली. कंपनीला १९९० मध्ये स्पेस सिस्टम्स/लोरल आणि त्यानंतर एसएसएल अशी नावे मिळाली. त्यानंतर कंपनी मॅक्सारमध्ये विलीन झाली. मॅक्सार कंपनी सध्या यूएस प्रायव्हेट इक्विटी फर्म ‘अॅडव्हेंट इंटरनॅशनल’ तसेच अल्पसंख्याक गुंतवणूकदार ‘ब्रिटीश कोलंबिया इन्व्हेस्टमेंट मॅनेजमेंट कॉर्पोरेशन'(बीसीआय) यांच्या मालकीची आहे.
प्रकरण काय?
‘द प्रिंट’ने वृत्त दिले की, फेब्रुवारी २०२५ मध्ये मॅक्सार कंपनीला पहलगाम आणि त्याच्या आसपासच्या भागातील उच्च-रिझोल्यूशन उपग्रह छायाचित्रांसाठी डझनभर ऑर्डर मिळाल्या होत्या. जूनमध्ये मॅक्सार पोर्टलवर या छायाचित्रांसाठी ऑर्डर येऊ लागल्या. ‘बिझनेस सिस्टम इंटरनॅशनल प्रायव्हेट लिमिटेड’ (बीएसआय) नावाची पाकिस्तानमधील भू-स्थानिक कंपनी मॅक्सार कंपनीची भागीदार झाल्यानंतर काही महिन्यांनी या ऑर्डर येण्यास सुरुवात झाली. या कंपनीचा मालक ओबैदुल्ला सय्यदचे पाकिस्तानच्या अण्वस्त्र कार्यक्रमाशी संबंधित उच्च अधिकारी आणि पाकिस्तान अणुऊर्जा आयोग (पीएईसी) व राष्ट्रीय विकास संकुल (एनडीसी) या यंत्रणांशी संबंध आहेत. हे संबंध २०२० मध्ये अमेरिकन सरकारच्या होमलँड सिक्युरिटी इन्व्हेस्टिगेशन (एचआयसी)ने उघड केले होते.
‘आउटलेट’ने दिलेल्या वृत्तानुसार, १५ सप्टेंबर २०२० रोजी यूएस मॅजिस्ट्रेट न्यायाधीश एम. डेव्हिड वेइसमन यांच्यासमोर दाखल केलेल्या तक्रारीत म्हटले आहे की, या एजन्सी क्षेपणास्त्र विकास आणि अणु तंत्रज्ञानाचे शस्त्रीकरण करण्यास जबाबदार आहेत. ‘प्रिंट’च्या वृत्तात म्हटले आहे की, तक्रारीत आरोप आहे की, पाकिस्तानमधील बीएसआय कोलोरॅडो येथील कंपनीकडून उपग्रह प्रतिमा खरेदी करतो आणि नंतर त्या प्रतिमा पाकिस्तान सरकारच्या एका शाखेला विकतो. ‘न्यूज १८’ने दिलेल्या वृत्तानुसार, २०२२ मध्ये अमेरिकेतील निर्यात कायद्याचे उल्लंघन केल्याबद्दल सय्यदला दोषी ठरवण्यात आले.
त्याने अमेरिकेच्या एंटिटी लिस्टमधील म्हणजेच अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षा आणि परराष्ट्र धोरणास धोका असलेल्या किंवा मोठ्या प्रमाणावर विनाशकारी शस्त्रे तयार करणाऱ्या संस्थांचा समावेश असलेल्या यादीतील पाकिस्तानी कंपन्यांना उपग्रह प्रतिमा आणि सेवा पाठवल्या. अमेरिकन सरकारच्या मंजुरीशिवाय हे छायाचित्र पाठवल्याने सय्यदवर ही कारवाई करण्यात आली. ‘बिझनेस टुडे’च्या वृत्तानुसार, सय्यदने बेकायदापणे उच्च-कार्यक्षमता असलेली संगणक उपकरणेदेखील पाकिस्तान अणुऊर्जा आयोगाला पाठवली.
‘द प्रिंट’नुसार, कंपनी मालकावर अमेरिकी न्यायालयाने कारवाई केल्यानंतरही २०२३ मध्ये मॅक्सारने कंपनीबरोबर भागीदारी केली. पाकिस्तानी-अमेरिकन व्यावसायिक ओबैदुल्ला सय्यद याच्या मालकीच्या बीएसआयने यावेळी प्रतिमा ऑर्डर केल्याचा कोणताही पुरावा नसल्याचे सांगितले. मात्र, तज्ज्ञांनी याविषयी चिंता व्यक्त केली. “कोणत्याही पार्श्वभूमीच्या तपासणीशिवाय मॅक्सारने एका पाकिस्तानी कंपनीला भागीदार केले ही वस्तुस्थिती चिंताजनक आहे,” असे मॅक्सार सेवांचे सदस्यत्व घेतलेल्या एका सूत्राने ‘आउटलेट’ला सांगितले. त्यांनी पुढे म्हटले, “भारताने अशा सॅटेलाइट इमेजिंग आणि डेटा कंपन्यांवर पाकिस्तानबरोबरचे कामकाज थांबवण्यासाठी दबाव आणावा.”
मॅक्सार कंपनीने पहलगामच्या छायाचित्रांसाठी बीएसआयकडून कोणतीही ऑर्डर आल्याचे वृत्त फेटाळले. मॅक्सारच्या एका अधिकाऱ्याने ‘इंडिया टुडे टीव्ही’ला सांगितले, “आमच्या नोंदींवरून असे स्पष्ट होते की, बीएसआयने या वर्षी पहलगाम किंवा आसपासच्या कोणत्याही परिसराचे कोणतेही टास्किंग ऑर्डर दिलेले नाहीत किंवा त्यांनी आमच्या संग्रहातून त्या भागांचे कोणतेही फोटो मागवले नाहीत.” अधिकाऱ्याने असा दावा करणारे वृत्त खोटे आणि दिशाभूल करणारे असल्याचे सांगितले. महत्त्वाची बाब म्हणजे, ‘द प्रिंट’ने माहिती दिली की, त्यांचे वृत्त प्रसिद्ध होताच मॅक्सारने बीएसआयला भागीदार म्हणून काढून टाकले. मात्र, अद्याप मॅक्सारने याविषयी अधिकृत माहिती दिलेली नाही.
तज्ज्ञ काय म्हणाले?
तज्ज्ञांनी माध्यमांच्या वृत्ताबाबत शंका व्यक्त केली. या प्रकरणाची माहिती असलेल्या एका गुप्तचर अधिकाऱ्याने ‘इंडिया टुडे टीव्ही’ला सांगितले, “जेव्हा तुमच्याकडे स्लीपर सेलच्या स्वरूपात स्थानिक पाठिंबा आणि रसद असते, तेव्हा अतिरेकी कट रचण्याकरिता अगदी जवळून पर्यटकांवर गोळीबार करणाऱ्या दहशतवादी हल्ल्यासाठी नवीन उपग्रह छायाचित्रांची आवश्यकता नसते.”
उद्योग क्षेत्रातील एका व्यक्तीने ‘इंडिया टुडे टीव्ही’ला सांगितले, “उपग्रह प्रतिमा मिळवणे आता पूर्वीसारखे कठीण काम राहिलेले नाही आणि ते आता मोठ्या उपग्रह कंपन्यांपुरते मर्यादित राहिलेले नाही. आज बाजारात अमेरिका, युरोपियन, चीन आणि अगदी इस्रायली सेवा प्रदातेदेखील स्पर्धेत उभे आहेत. आज, एखाद्या कंपनीची मदत न घेताही मोबाइल अॅपद्वारे नवीन छायाचित्रांसाठी सॅटेलाइट टास्किंग रिक्वेस्ट पाठवता येते.” स्ट्रेलियन स्ट्रॅटेजिक पॉलिसी इन्स्टिट्यूट (एएसपीआय)मधील विश्लेषक नाथन रुसर यांनीही अशा वृत्तांबाबत शंका व्यक्त केली.
