वन पर्यटन : ज्ञानगंगा अभयारण्य

बुलडाण्यापासून आठ किलोमीटरवर तर खामगावपासून २० किलोमीटरवर ज्ञानगंगा नदीशेजारी वसलेल्या २०५.२१० चौरस किलोमीटरच्या क्षेत्राला ९ मे १९९७ रोजी वन्यजीव अभयारण्याचा दर्जा मिळाला. अभयारण्यात बिबटय़ा, हरिण, काळवीट, रानमांजर, जंगली कुत्रे, तरस, लांडगा, रानडुक्कर, नीलगाय, चौिशगा, माकड, वटवाघूळ, अस्वल यांसारखे वन्यजीव मुक्तपणे संचार करतात. साग, धावडा, बिजा मोहा, चारोळी, चिंच, आवळा, बेहडा, अंजन, बेल, सालाई यांसारख्या अनेक वृक्ष प्रजातींची गर्दी असलेल्या या अभयारण्यात निरगुडी, बोराडी, भराटी, यांसारख्या झुडूप प्रजाती तर तिखाडी, कुसळी, पवन्या, कुंदासारख्या गवत प्रजाती आहेत. स्थानिक तर काही स्थालांतरित पक्ष्यांच्या अशा एकूण १५० प्रजातींचे पक्षी अभयारण्यात विहार करतात. धरण परिसर, लाखाचा झिरा, नळकुंड, निसर्ग परिचय केंद्र, ब्रिटिशकालीन तलाव ही या अभयारण्यातील प्रमुख प्रेक्षणीय स्थळे आहेत. लहान-मोठय़ा धबधब्यांनी आणि खळखळ वाहणाऱ्या निर्झरांनी अभयारण्यातून जाणारा घाटरस्ता आपल्याला आणखीच मोहून टाकतो. याशिवाय खामगाव-बुलडाणा मार्गावर बोथा शिवारात वन विभागाने निर्माण केलेले नक्षत्र वन पर्यटकांना आकर्षति करते. यामध्ये नक्षत्राप्रमाणे वृक्ष लावण्यात आले आहेत. इथली विविध वृक्ष प्रजाती आपले लक्ष वेधून घेते. प्रत्येक झाडावर त्याचे नाव आणि वैशिष्टय़े सांगणारी पाटी त्या झाडाची आणि आपली ओळख करून देते. नर्सरी, मुलांसाठी बांधलेला झोका, वनकुटी, बांबूपासून बनवलेले विश्रामगृह पाहण्यासारखे आहे. जानेवारी ते जून हा येथे येण्यासाठी उत्तम कालावधी आहे. फेब्रुवारी ते मे महिन्यात वन्यजीवांचे मोठय़ा प्रमाणात दर्शन होते.

कसे जाल?

अभयारण्यात खामगाव आणि बुलडाणा येथून एसटीने जाता येते. खासगी वाहनांचा उपयोगही करता येतो. सर्वात जवळचे विमानतळ औरंगाबाद येथील चिकलठाणा आहे.

खामगाव हे सर्वात जवळचे रेल्वे स्थानक आहे. रस्त्याने जाणार असाल तर बुलडाण्यापासून आठ किमी तर खामगावपासून २० किमी अंतरावर हे अभयारण्य वसले आहे.

जवळचे काय पाहाल?

लोणार सरोवराबरोबर वीरमाता जिजाबाई यांचे जन्मस्थळ असलेल्या सिंदखेडराजालाही तुम्ही भेट देऊ शकतात. स्वामी विवेकानंद आश्रम आणि संत गजानन महाराजांचे मंदिर असलेल्या शेगावलाही आपण भेट देऊ शकतो. चिखलीचा सलानी बाबा दर्गा आणि नांदुऱ्याची उंच हनुमान मूर्ती पाहण्यासारखी आहे.

डॉ. सुरेखा म. मुळे – drsurekha.mulay@gmail.com