पडसाद : आदर्शवत नेत्यांचा काळ आठवला

व्यापकतेकडून संकुचिततेकडे…

२१ व्या शतकात जागतिकीकरण, उदात्तीकरण व खासगीकरणाच्या युगात राजकारणाबद्दल लोकांच्या मनात निर्माण होणारी नकारात्मक भावना हा विषय वर्तमानकाळात चर्चेला येणे हेच मुळात विसंगत वाटते आहे. मात्र परिस्थिती तशीच आहे. भारतीय स्वातंत्र्यानंतर काही काळ भारतीय राजकारण हे विशिष्ट तत्त्वज्ञानावर आधारित होते. त्यामध्ये समाजवाद, धर्मनिरपेक्षता, मानवता, सामाजिक समता, न्याय व बंधुत्व यांसारखे वैचारिक आधार त्यामागे होते. मात्र ती पिढी इतिहासजमा झाली तशी ते विचारही इतिहासजमा झाले. आज वरील तत्त्वज्ञानाचा वापर प्रत्येक जण आपापल्या राजकीय सोयीप्रमाणे करतो आहे. आज सत्तावाद हे एकमेव तत्त्वज्ञान शिल्लक राहिल्याने रचनात्मक व तात्त्विक चळवळीऐवजी राडा संस्कृती जन्माला येत आहे. एकंदरीतच लोकशाहीचे मूलतत्त्वच आजच्या लोकशाहीने गमावले आहे. तिचे स्वरूप केवळ औपचारिक बनत असल्याचे अलीकडील घडलेल्या अनेक घटनांवरून दिसून येते. -डॉ. बी. बी. घुगे, बीड

सुडाच्या राजकारणाचा प्रत्यय…

सदर लेख म्हणजे कुठल्याही सुजाण नागरिकाचे विचार आहेत. कुठल्या गलिच्छ पातळीवर गेले आहे हे राजकारण? माध्यमासमोर काय मुक्ताफळे उधळतात आपले लोकप्रतिनिधी? वैयक्तिक हेवेदावे, सुडाचे राजकारण हेच रोज समोर येत आहे. राजकारण, सत्ता म्हणजे लोकांच्या हितासाठी, कल्याणासाठी करावयाचे समाजकार्य, हा हेतू कुठेच दिसत नाही. कुठल्याही मार्गाने सत्ता मिळवणे व त्या सत्तेचा उपभोग घेणे हेच दिसून येते आहे. कुठलीही विचारधारा नाही, आदर्श नाही, नीतिमत्ता नाही. समाजमाध्यमांवर तर व्यक्तिस्वातंत्र्य व अभिव्यक्तिस्वातंत्र्याच्या नावाने अत्यंत गलिच्छ भाषा वापरली जात आहे. वैयक्तिक टीकाटिप्पणी केली जाते. महिला, माता भगिनींना लक्ष्य केले जाते. कुणी चुकून चांगले बोलले तरी विरुद्ध बाजूने बोललेच पाहिजे व टीका केलीच पाहिजे. जे समाजासाठी म्हणून काही केल्यासारखे दाखवतात, त्यांचे अंतर्गत हेतू वेगळेच असतात. आदरणीय भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी जातीअंताच्या लढाईसाठी आपले सर्वस्व पणाला लावले, पण आपण जातींच्या भिंती अजून मजबूत करत आहोत. अस्मिता वाढवीत आहोत. आमच्या देदीप्यमान पूर्वजांना जातींमध्ये वाटून घेत आहोत. कुठे जाणार, पुढील पिढीला काय वारसा देणार? -अशोक पोखरीकर

सुरेख विश्लेषण

राज्याच्या स्थापनेला ६४ वर्षे पूर्ण झाली असून काळाच्या ओघात राज्याची आणि देशाची राजकीय संस्कृती किती हीन पातळीवर पोहोचली आहे याचे सुरेख विश्लेषण या लेखात केले आहे. सत्ता मिळविण्यासाठी आणि टिकवण्यासाठी सर्वच पक्षांनी राजकीय संस्कृती अधोगतीकडे नेऊन राज्याला खाईत लोटले आहे. ज्या पंडितजी नेहरू यांनी दीर्घकाळ देशाचे पंतप्रधानपद भूषवून विरोधी पक्षाच्या नेत्यांना आदराने वागवले, त्यांच्या कार्यपद्धतीवर आज जहरी टीका केली जात आहे. तसाच वारसा पुढे महाराष्ट्र राज्याच्या स्थापनेनंतर यशवंतराव, कन्नमवार, वसंतराव नाईक, वसंतदादा पाटील, शंकरराव चव्हाण, विलासराव देशमुख यांनी कसोशीने जपला. त्या वेळी सभापतीपदी असलेल्या व्यक्तींनी पदाला न्याय देणारी भूमिका घेऊन सत्ताधारी व विरोधकांना समान न्याय देऊन सभागृहाची प्रतिष्ठा जपली होती. त्या वेळी सत्ताधाऱ्यांना बहुमत असूनही दोन खासदार असलेल्या पक्षाला आदराने वागवले होते; परंतु राजकारणात धर्माचा व जातींचा अतिरेक झाल्यानंतर आदराची भावना विसरून सुडाचे राजकारण सुरू झाले. प्रत्येक जागी निवडून येण्याची क्षमता हा निकष लावल्याने उन्मादी धनधांडग्यानी राजकारणात प्रवेश केला. तेव्हाच राजकीय संस्कृतीचा लोप होऊन आजची बिकट परिस्थिती निर्माण झाली आहे. दुर्दैवाने तरुण पिढीला वाचनाची आवड नसल्याने सोशल मीडियाच्या प्रभावी वापरामुळे असंस्कृत राजकारणाला प्रतिसाद देत आहे. यासाठी तरुण मतदारांनी आधीच्या राजकीय नेत्यांची भाषणे ऐकून निर्णय घेतले तरच राजकीय संस्कृती वाचेल व दर्जेदार प्रतिनिधी निवडून येतील जे सभागृहाची शान वाढवतील. -नंदकिशोर भाटकर, गिरगाव

प्रगल्भतेची अपेक्षा ठेवणे चुकीचे

सदर लेख जुन्या पिढीतील वाचकांना सुखावून गेला असेल. भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यात समाजातील प्रबुद्ध वर्गाचा प्रमुख सहभाग होता. त्यातूनच त्यांचा सत्ताराजकारणात प्रवेश झाला. अनेक राज्यकर्ते हे तळागाळातून आले होते. त्यांना प्रगल्भ राजकारणाची जाणीव होती. विरोधी पक्ष हा संख्या बळाने कमकुवत होता परंतु त्यांच्या गटातील नेत्यांमध्येसुद्धा संसदीय कार्यपद्धतीची जाणीव होती. मग प्रश्न हा उपस्थित होतो की, हे कसे लयास गेले? संस्कार, प्रशिक्षण कमी पडले का? पक्षाने निवडणुकीत तिकीट देताना जिंकून येण्याची क्षमता बघितली असेल तर कुणाहीकडून प्रगल्भतेची अपेक्षा करणे, हे पाण्यावर काठी मारण्यासारखेच राहील. जेव्हापासून संख्याबळाने सत्ता काबीज करण्याचे तंत्र विकसित झाले, त्यास सर्व पक्षाकडून खतपाणी घालण्यात आले आणि त्या वृक्षाला जी फळे आली, त्याचा स्वाद घेण्यात आपण मश्गूल आहोत, यासारखे दुर्दैव ते काय? -संजय पाठक, नागपूर