Contrasting behavior of frogs and lizards in monsoon loksatta article मान्सूनमध्ये बेडूक आणि सरड्याचे विरोधाभासी वर्तन

पावसाळ्यात वातावरण थंड व दमट असल्याने सरड्यांची हालचाल कमी होते. थंड हवामान त्याच्या शरीरासाठी कमी उर्जायुक्त असते.

नागपूर

June 19, 2025 15:03 IST

Contrasting behavior of frogs and lizards in monsoon

मान्सूनमध्ये बेडूक आणि सरड्याचे विरोधाभासी वर्तन (Photo Credit - Pixabay)

नागपूर : मान्सून लागला की भारतात कुठे मध्यम, तुरळक तर काही भागात मुसळधार पाऊस बरसतो. त्याचा परिणाम बेडूक आणि सरडा यांच्या वर्तनात दिसून येतो. मान्सनमध्ये बेडूक उत्साही असतो तर सरड्याच्या हालचाली मंदावलेल्या असतात. पावसाळ्यात सरडा (विशेषतः गवती सरडा ) यांचे वर्तन त्यांच्या शरीररचनेनुसार आणि हवामानानुसार थोडे बदलते. सरडे हे शीतरक्तीय प्राणी असल्याने त्यांची क्रिया-प्रतिक्रिया बाह्य तापमानावर अवलंबून असते.
पावसाळ्यात सरड्यांची सक्रियता कमी होते. पावसाळ्यात वातावरण थंड व दमट असल्याने सरड्यांची हालचाल कमी होते. थंड हवामान त्याच्या शरीरासाठी कमी उर्जायुक्त असते. पाऊस, विजांचा कडकडाट, ओलसर जमीन यामुळे सरडे उघड्यावर फारसे दिसत नाहीत. ते भेगा, झाडांची फांदी, पाने, झुडपांमध्ये लपून बसतात. सरडे उन्हात ताप घेऊन आपले शरीर गरम करतात. पण पावसाळ्यात सूर्य कमी असल्यामुळे ही क्रिया मर्यादित होते. पावसाळ्यात कीटकांचे प्रमाण जरी वाढले तरी, सरड्याची हालचाल कमी असल्यामुळे ते फारसे भक्ष्य शोधत नाहीत. काही वेळा दिवसात सूर्यप्रकाश आल्यास ते बाहेर येऊन कीटक पकडू शकतात.

झाडांवरील पानांखाली, भिंतींमधल्या भेगांमध्ये, दगडांखाली हे सुरक्षित आणि कोरड्या जागा शोधून तिथे राहतात. बेडकाचे पावसाळ्यातील वर्तन सरड्याच्या अधिक उलट असते. बेडूक (मेंढक) हे पावसाळ्यात अधिक सक्रिय होतात कारण पावसाळा त्यांच्या प्रजननासाठी आणि अस्तित्वासाठी एक अत्यंत उपयुक्त काळ असतो. बेडूक पाणी, ओलसर माती, आणि हवामानात जास्त सक्रिय होतात, आणि त्यांच्या वर्तनात काही महत्त्वाचे बदल दिसतात.

हेही वाचा

वर्धा: निमित्त दुभाजकाचे, इशारा आमदार सुमित वानखेडेंना; आमदार केचेंची आगेकूच…

बेडूक (मेंढक) यांचे पावसाळ्यातील वर्तन उत्साही असते. पावसाळा बेडूकांसाठी प्रजननाचा मुख्य हंगाम असतो. पाणी व ओलसर माती असलेल्या ठिकाणी ते अंडी घालतात, कारण त्यांना त्यांच्या अंड्यांसाठी पाणी आणि ओलसर जागा लागते. मादीला आकर्षित करण्यासाठी नर बेडूक मोठ्या आवाजात (क्रोकिंग) आवाज करतात, ज्याला क्रॉकिंग म्हणतात. पावसाळ्यात वातावरण थोडे थंड आणि ओलसर असल्याने, बेडूक अधिक सक्रिय होतात. पावसाच्या पाणीपातळीमुळे आणि तापमानामुळे ते बाहेर येऊन भरपूर कीटक खातात (जसे की डास, माशा इत्यादी). त्यांना अधिक अन्न मिळत असल्यामुळे ते अधिक वेळा बाहेर येतात.

बेडूक पावसाच्या पाण्याने ताजेतवाने होतात. बेडूक पावसात मोकळ्या वातावरणात खेळतात, पाण्याच्या टाक्यांमध्ये प्रवेश करतात आणि त्यांच्या शरीराची त्वचा ओलसर करतात, कारण बेडूकांच्या शरीरावर त्वचेचा श्वसनप्रक्रिया असतो. पावसाळ्यात बेडूकांचे वर्तन अधिक सक्रिय आणि प्रजननावर केंद्रित असते, असे अभ्यासकांचे म्हणणे आहे.