वर्धा, स्वातंत्र्यलढ्यात उगम पावलेल्या खादी वस्त्रास पुढे राजकारण्यांचे वस्त्र एवढीच ओळख मिळाली. लोकांश्रय मात्र लाभला नाही. कारण ही खादी चटकदार व आकर्षक स्वरूपात आलीच नाही. त्यात वैविध्य नसल्याने लोकप्रिय होण्यात अडचण आल्याचे म्हटल्या जाते. पण आता पर्यावरणपूरक स्वरूपात आलेली खादी अमेरिकेत तर घातल्या जात आहेच, प्रसिद्ध टाटा कंपनीस पण या खादीची भुरळ पडली आहे.
इको प्रिंट हा नवा ब्रँड असून मगण खादी अंतर्गत तो तयार केल्या जातो. सुप्रसिद्ध मगण संग्रहालय निर्मित खादी आता कात टाकत आहे. ही खादी लोकांचे वस्त्र व्हावे असा विचार संस्थेच्या डॉ. विभा गुप्ता यांनी मांडला. आणि काम सूरू झाले. अमेरिकास्थित बिनाजी तयार कपडे तिथे विकतात. त्यांनी इको फ्रेंडली कापड तयार होवू शकते काय अशी विचारणा केली. त्यानुसार नमुने पाठविण्यात आले. ते पसंतीस उतरले. भारतातील खादी हे ऐतिहासिक कापड भारताबाहेर लोकप्रिय ठरू लागले. त्यापासून तयार ओढणी मोठ्या प्रमाणात विकल्या गेली. नंतर टी शर्ट, ड्रेस मटेरियल, साडी असे प्रकार तयार होवू लागले. कारण एकच, ते म्हणजे नैसर्गिक रंग व त्याची नैसर्गिक पद्धतीचे विणकाम.
हे खादी कापड संस्थेच्या गिरड केंद्रातून येते. येथील गजानन गरगाटे यांनी तीन हजार शेतकऱ्यांची विषमुक्त कापूस उत्पादन करणारी साखळी तयार केली आहे. म्हणजे कसलेच रासायनिक खते किंवा अन्य साहित्य नं वापरता उत्पादित केलेला कापूस. तो संस्थेच्या वर्धा व कामठी केंद्रात विणल्या जातो. येथे या कापडांवर प्रक्रिया होते. रंगासाठी पीट्टी, झेंडू, धावडी, पळस फुले, डाळिंब साल, बेहडा, रुपणवूड, निळचे झाड, मंजिठा या झाडांची फुले उपयोगात येतात. तर डिझाईनसाठी बदाम, पेरू, करंजी, शेवगा, एरंडी, निलगिरी व अन्य झाडांच्या पानांचा वापर होतो. मोठ्या खादी कपडावर अंथरून ती एका संयंत्रद्वारे प्रेस केल्या जातात. आणि रंगसंगतीचा एक अनोखा आविष्कार जन्म घेतो. पूर्णतः निसर्गावर आधारित ही कापड निर्मिती आहे. मग यापासून टी शर्ट, साडी व अन्य वस्त्रप्रावरणे तयार केली जातात.
हे रंग पक्के असतात काय ? तर त्याची कठोर चाचणी होते. प्रकाशात, धुतल्याने, घासल्याने, घामाने रंग उडतो का, हे विविध कसोट्यावर तपासल्या जाते. रंग उडणार नाही याची खात्री झाली की मग कपडे तयार करणे सूरू होतात. असे तावून सुलाखून निघालेल्या या खादीवर मग अनेकांच्या उड्या पडतात. सध्या टी शर्ट प्रचलित होत आहे. जयपूर व मुंबई येथील कंपनीने ऑर्डर दिली आहे. घातले की खेळती हवा, मउसूत, घाम शोषून घेणे हे गुण दिसतात. गर्मीत थंड व थंडीत गरम असा बदल जानविणारे हे शर्ट असतात.
व्यापारी तत्ववर त्याचे उत्पादन सूरू झाले आहे. याच कापडंच्या साड्या प्रसिद्ध टाटा टनेरा या ब्रँडने बुक केल्या आहेत. दोन वर्षांपूर्वी टाटा कंपनीच्या विविध उपक्रमाचे १०० वर सीईओ येथे भेट देत पाहणी करून गेले. त्यांनी कुर्ता पायजमा पसंत करीत मोठी खरेदी केली होती असे विभागप्रमुख मुकेश लूतडे नमूद करतात. या इको प्रिंट ब्रँडला आता मोठ्या प्रमाणात मागणी होत आहे. या हंगामात आम्ही ४० लाख रुपयाचा सेंद्रिय कापूस खरेदी केला. हक्काची बाजारपेठ लाभत आहे. म्हणून उत्पादनची लगबग असते. भरतकाम करीत तयार केलेले ड्रेस मटेरियल मुली, महिलांवर्गात लोकप्रिय ठरू लागले आहे. नैसर्गिक रंग हे मुख्य आकर्षण आहे. कॉरपोरेट जगतात ही खादी पसंत केल्या जाते, यातच सगळं आलं.
