अन्वयार्थ: पोलादी पडद्याआडची अस्वस्थता..

चिन गांग हे साधेसुधे व्यक्तिमत्त्व नाही. गेल्या डिसेंबरमध्ये क्षी जिनिपग यांनी त्यांना चीनच्या परराष्ट्रमंत्रीपदी नियुक्त केले. कोविड काळात आणि विशेषत: त्या महासाथीचे उद्भवस्थान ठरल्यामुळे चीन जवळपास एकाकी पडला होता. त्यासंदर्भातील आरोपांचे खंडन करण्यासाठी, विस्तारवादी आकांक्षांचे समर्थन करण्यासाठी, अमेरिकेला विविध मुद्दय़ांवर खिंडीत गाठण्यासाठी जोरकस आणि प्रसंगी आक्रमक प्रवक्त्यांची (वुल्फ वॉरियर डिप्लोमॅट) फळी उभारण्याचे चीनचे धोरण होते. या प्रवक्त्यांचे नेतृत्व करू शकेल, असा खमका (किंवा पाश्चिमात्यांच्या मते उद्दाम) परराष्ट्रमंत्री जिनिपग यांना अपेक्षित होता. त्या अपेक्षा चिन गांग पूर्ण करू शकत होते. परराष्ट्रमंत्री बनण्यापूर्वी ते वॉशिंग्टनमध्ये चीनचे अमेरिकेतील राजदूत होते. तत्पूर्वी परराष्ट्र खात्याचे प्रवक्ते म्हणून त्यांनी जबाबदारी सांभाळली होती. इंग्रजीवर प्रभुत्व असलेली आणि अमेरिकेत असताना विशेषत: तेथील क्रीडास्पर्धाचा आस्वाद घेतानाची त्यांची छबी अनेकांना स्मरते. परंतु तरीही ते कमालीचे पाश्चिमात्यविरोधी होते आणि हा गुण त्यांना क्षी जिनिपग यांच्याशी जवळीक साधण्यात महत्त्वाचा ठरला होता. २०१५ मध्ये ते चीनचे सहायक परराष्ट्रमंत्री बनले. त्यांची झँग कुन्शेंग यांच्या जागी नियुक्ती झाली. हे झँग भ्रष्टाचाराचे आरोप झाल्यामुळे पदच्युत झाले. त्यांच्यावर कोणताही रीतसर खटला वगैरे चालवला गेला नाही. हकालपट्टीनंतर लगेचच हे झँग चिनी अधिकृत कागदपत्रांमधून नामशेष झाले. आता चिन गांगही त्याच मार्गावर आहेत.

चीनच्या इतिहासातील ते सर्वात अल्पकाळ पदावर राहिलेले परराष्ट्रमंत्री ठरतात. पण क्षी जिनिपग यांनी त्यांना आणले हे खरे मानले, तर ही गांग यांच्यापेक्षाही जिनिपग यांच्यासाठी मोठी नामुष्की ठरते. त्यांच्या वेगवान प्रगतीमुळे चिनी कम्युनिस्ट पक्षात आणि विशेषत: बीजिंगमध्ये या पक्षाच्या मध्यवर्ती समितीत गांग यांनी अनेक हितशत्रू निर्माण केले असतील ही शक्यता नाकारता येत नाही. त्यांच्यातील कुणी गांग यांचे प्रेम प्रकरण चव्हाटय़ावर आणले असावे, असा पाश्चिमात्य चीन विश्लेषकांचा होरा आहे. कडक शिस्तीच्या बंदिस्त व्यवस्थेमध्ये गांग यांचे असे वागणे चिनी नेतृत्वाला रुचले नसावे, असाही तर्क काढता येतो. कारण निव्वळ तब्येतीच्या कारणास्तव चिन गांग यांना पदमुक्त करावे लागले असते, तर तशी अधिकृत घोषणा झाली असती. परंतु तसे काहीही झालेले नाही. परराष्ट्रमंत्री म्हणून त्यांची कारकीर्द मुळात अल्प होती. अमेरिकी परराष्ट्रमंत्री अँटनी ब्लिंकन यांच्याशी झालेली चर्चा हा या कारकीर्दीतला परमिबदू मानता येईल. त्यामुळे जिनिपग यांचा सपशेल अपेक्षाभंग व्हावा, असेही काही गांग यांच्या हातून वरकरणी झालेले दिसत नाही. अशा प्रकारे तडकाफडकी हकालपट्टय़ा माओ त्सेतुंग यांच्या राजवटीत दिसून यायच्या. त्यामुळे ही घटना तर्कसंगत भासत नसेल, तर चीनच्या पोलादी पडद्याआड काय स्वरूपाची बजबजपुरी सुरू आहे, याची कल्पना येते. सुस्थिर व्यवस्था आणि प्रभावी नायकसमान नेता असूनही सारे काही आलबेल नसते. किंबहुना, अशा व्यवस्थांमध्ये अंतर्गत ठसठस अधिक कोंडलेली असते, हे गांग यांच्या हकालपट्टीवरून चिनी सरकारी व्यवस्थेबाबत म्हणता येईल.