शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकानिमित्त टांकसाळीतून पाडण्यात आलेले ‘सुवर्ण होन’, मुगल काळातील सुवर्ण, रौप्य तसेच कांस्य मुद्रा, ब्रिटिश राजवटीत इराण, कुवेत, अरब देशातील रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने छापलेल्या कागदी नोटा यांच्यासह आकर्षक क्रमांकाच्या नोटांबरोबर नोटांचे ‘स्टिकर’ हा पैशाचा आजवरचा प्रवास ‘रेअर फेअर’ प्रदर्शनातून उलगडण्यात आला आहे. या चलनासोबत टपाल तिकिटांची स्थित्यंतरे दर्शविणारी असंख्य तिकिटे प्रदर्शनात मांडण्यात आली आहेत.
येथील कुसुमाग्रज स्मारकात नाशिकच्या कलेक्टर्स सोसायटी ऑफ न्यूमिसमॅटिक अॅण्ड रेअर आयटेम्स संस्थेमार्फत आयोजित ‘रेअर फेअर – २०१४’ प्रदर्शनाचे उद्घाटन शुक्रवारी उद्योगपती व संग्राहक के. के. माहेश्वरी यांच्या हस्ते झाले. या वेळी संघटनेचे पदाधिकारी व नाणे संग्राहक उपस्थित होते. मध्ययुगीन, इस्लामिक, शिवशाही, मौर्य, सातवाहन, मराठी शाहीतील जाफराबादचा चांदवडी रुपया तसेच ब्रिटिश इंडियाच्या काळातील सुवर्ण, रौप्य व तांब्याची नाणी आणि भारत स्वतंत्र झाल्यावर काढलेली नाणी हे या प्रदर्शनाचे वेगळेपण ठरले. या व्यतिरिक्त संस्थेचे सभासद व अन्य काही संग्राहकांच्या दुर्मीळ वस्तू, पोस्टाची तिकिटे असा खजिना रसिकांसाठी खुला करण्यात आला. प्रदर्शनाचे वैशिष्टय़े म्हणजे, संग्रहात अतिशय दुर्मीळ नाणे म्हणजे शिवाजी महाराजांचे ‘सुवर्ण होन’ ठेवण्यात आले आहे. सोलापूरचे नाणे संग्राहक किशोर चांडक यांनी हे दुर्मीळ नाणे खास नाशिककरांसाठी आणले. सोन्याचे हे नाणे २.८८ ग्रॅम वजनाचे आहे. या शिवाय, मुगल तसेच पेशवाई राजवटीतील काही नाणे प्रदर्शनात मांडण्यात आली आहेत. स्वातंत्र्यपूर्व तसेच स्वातंत्र्योत्तर काळात १९६२ पर्यंत इराक, इराण, कुवेत अशा अरब राष्ट्रांसाठी देशातील रिझव्र्ह बँक ऑफ इंडियाकडून नोटांची छपाई केली जात असे. या सर्व नोटांचे रंग देशाप्रमाणे वेगळे असले तरी त्यावरील मांडणी, काही मजकूर सारखा राहिला. तोपर्यंत आपला रुपया आणि पाश्चात्त्य देशातील रुपयांचे यांचे मूल्य समान असल्याने नाणेतज्ज्ञ जयेश गाला यांनी सांगितले. मात्र त्यानंतर उपरोक्त देशांनी स्वतंत्र तंत्राचा अवलंब करत छपाई सुरू केली आणि रुपयांची घसरण सुरू झाली असेही ते म्हणाले. या सर्व जुन्या नोटय़ा प्रदर्शनात एकत्रित स्वरूपात पाहावयास मिळतात.
पैशांच्या या पसाऱ्यात आतापर्यंतच्या नोटाही ठेवण्यात आल्या आहेत. विशिष्ट क्रमांकाची आवड किंवा अनुक्रमे येणारे काही क्रमांक असलेल्या नोटा, एकाच क्रमांकाच्या नोटा प्रदर्शनात बघायला मिळतात. तसेच आपल्या जन्मतारीख वा जन्मवर्षांनुसार नोट हवी असेल किंवा लग्नाच्या वाढदिवसाची तारीख असणारी नोट येथे अवघ्या पाच मिनिटांत मिळू शकते. नोटांसाठी वापरण्यात येणारा कागद, त्याची गुणवत्ता, ती खरी की खोटी याची तपासणी कशी करावी, यासाठी कोणती साधने वापरावी याबाबत माहिती देण्यात येत आहे. तसे साहित्य या ठिकाणी उपलब्ध करून देण्यात आले आहे.
दुसरीकडे, टपाल तिकिटांचा १८५२ ते आजवरच्या प्रवासातील विविध स्थित्यंतरे या ठिकाणी अनुभवता येतात. डाक विभागाच्या वतीने विशिष्ट दिन विशेषानुसार एखादे तिकीट काढले जाते. व्यक्तिविशेष तिकिटे असतात. पूर्वीच्या काळात वापरण्यात येणारी पोस्टकार्ड, मजकूर यातून तेव्हाच्या लेखनशैलीचाही अभ्यास करता येईल. प्रदर्शन ३० मार्चपर्यंत सकाळी १० ते रात्री ८ या कालावधीत सुरू राहणार आहे. विनामूल्य उपलब्ध असणाऱ्या प्रदर्शनास नागरिकांनी भेट द्यावी, असे आवाहन संस्थेचे सचिव अच्युत गुजराथी यांनी केले आहे.