आगीशी झुंज

पसरलेले आगीचे लोळ  आटोक्यात यावेत, यासाठी जिवाची बाजी लावणाऱ्यांमध्ये फायर इंजिनीअर्सचाही समावेश असतो. त्यासोबत उद्योग क्षेत्रात आगीपासून रक्षण करणारी प्रतिबंधात्मक यंत्रणा कार्यान्वित करणे, त्याची देखरेख करणे आणि आगीचे संभाव्य धोके ओळखून उपाययोजना करणे ही कामेही त्यांच्या अखत्यारीत असतात. फायर इंजिनीअर पदासाठीची कौशल्ये, त्यांच्या कामाचे स्वरूप आणि अभ्यासक्रम यासंबंधित माहिती-
फा यर इंजिनीअरिंग या विषयामध्ये आगीचा धोका उद्भवू नये म्हणून उपाययोजना करणे, धोक्याचे मोजमाप आणि  प्रतिबंधात्मक उपाय आदी प्रक्रियांचा समावेश असतो. अग्निसुरक्षा प्रक्रिया तसेच आगीच्या दुर्घटना झाल्यास कुठली पावले उचलावीत, तसेच आग पसरू नये, म्हणून कुठले प्रतिबंधात्मक उपाय योजावेत, हेही संबंधित अभ्यासक्रमात स्पष्ट केलेले असते.
 कामाचे स्वरूप
फायर इंजिनीअर विविध प्रकारची कामे विविध पातळीवर करीत असतात. आगीचा धोका निर्माण होई नये, म्हणून कुठली दक्षता घ्यावी, याविषयीचे सल्ले ते  संस्थांना सल्ला देत असतात. याकरिता फायर इंजिनीअर्स उद्योगक्षेत्रांना विशिष्ट आराखडा तयार करून देतात. विशिष्ट सामग्रीची शिफारस करतात. उदाहरणार्थ अलार्म सिस्टीम्स. आग विझवण्याच्या पद्धती योजतात. आग लागलेल्या ठिकाणी सल्लामसलत देऊन उपकरण सुविधांच्या हाताळणीत आणि देखभालीत ते मदत करू शकतात. आगीचे कारण शोधून आणि अग्निशमन करण्याच्या पद्धती सुचवतात. यंत्रसामग्रीच्या अग्नि सुरक्षेची चाचणी करून त्याच्या सुरक्षेसंबंधात सूचना करण्याचे कामही या फायर इंजिनीअर्सच्या कक्षेत असते. ज्वालाग्राही तसेच शीघ्र ज्वालाग्राही  पदार्थाच्या सुरक्षित साठय़ांसाठी फायर इंजिनीअर्स सुरक्षित पद्धतीची शिफारस करतात.
 कामातील कौशल्य आणि अनुभव याच्या जोरावर पदाच्या एकेक पायऱ्या वर चढणाऱ्या फायर इंजिनीअर्सना पर्यवेक्षकाच्या प्रशासकीय आणि नियामक स्वरूपाच्या भूमिका पार पाडाव्या लागतात. सेवेतील ज्येष्ठतेनुसार आपल्या कनिष्ठ सहकाऱ्यांचे प्रशिक्षण, कामगिरीमध्ये गुंतलेल्या अग्निसुरक्षा कर्मचाऱ्यांच्या कामाचे पर्यवेक्षण, अग्निशमन विभागाच्या कायदेशीर बाबींचे प्रशासन, फायर स्टेशन्समधील सुविधा व देखभाल व्यवस्था यासंबंधित जबाबदाऱ्याही त्यांना पूर्ण कराव्या लागतात.
इमारतीचे व्हेंटिलेशन, हिटिंग/ कुलिंग पद्धती, आपल्या खात्यासाठी आवश्यक बाबीचे मोजमाप करून लागणाऱ्या उपकरणांची योजना मांडणे, विभागीय कामासाठी आर्थिक तरतूद करणे इ. कामेही त्यांच्या अखत्यारीत येतात.
आवश्यक कौशल्ये
फायर इंजिनीअरिंग या क्षेत्रातील उच्च दर्जाच्या व्यावसायिक प्रशिक्षणासाठी उत्सुक असलेल्या उमेदवारांना शास्त्र विषयांची आवड हवी. शारीरिक सक्षमता, कष्टदायक प्रात्यक्षिक प्रशिक्षण पूर्ण करण्याची पात्रता त्यांच्यात असायला हवी. त्याचबरोबर सुसंवाद साधणारी कौशल्ये, शिस्त आणि धोकादायक परिस्थितीत प्रसंगावधान आणि नेतृत्व क्षमता अंगी असायला हवी. सहकाऱ्यांच्या कामाला दिशा देणे,  प्रेरणा देणे आणि त्यांच्या कामाचे नि:पक्षपातीपणे पर्यवेक्षण करणे, त्यांना आवश्यक ती तांत्रिक मदत पुरवणे आणि सहकाऱ्यांना आवश्यक तिथे मार्गदर्शन करण्याचे कौशल्य फायर इंजिनीअरकडे असायला  हवे. या क्षेत्राशी संबंधित अद्ययावत ज्ञान संपादन करण्याची जिज्ञासू वृत्तीही त्यांच्या अंगी असायला हवी.
फायर इंजिनीअरला सांघिक काम करण्याची वृत्ती असणे अत्यावश्यक असते. अकस्मात उद्भवलेल्या भयावह परिस्थितीमध्ये शांत डोक्याने काम करण्याचा गुणविशेषही असावा लागतो. अडकलेल्या लोकांना मदत करण्याची इच्छाशक्ती, त्यासाठीचे शारीरिक बळ, धैर्य त्याच्यापाशी असणे अत्यावश्यक असते.
प्रशिक्षण/ संस्था
नागपूरच्या नॅशनल फायर सव्‍‌र्हिस कॉलेजमध्ये अभियांत्रिकीचा ‘फायर’ या विषयाचा पदवी अभ्यासक्रम शिकवला जातो.
शिक्षणाचा कालावधी
देशातील महत्त्वाच्या अग्निशमन स्थानकांमध्ये प्रॅक्टिकल ट्रेनिंग घ्यावे लागते. (कालावधी साडेतीन वर्षे)
विद्यार्थ्यांचे वय : १ जुलै रोजी १९-२३ या वयोगटातील विद्यार्थी या प्रशिक्षणासाठी अर्ज करू शकतात. एससी. एसटी. उमेदवारांसाठी वयाचे नियम पाच वर्षांपर्यंत शिथिल असतात.
शारीरिक प्रमाणता : उंची- १६५ सें. मी.,
वजन- ५० किलो, छाती- ८१ सें. मी. आणि फुगवून ८६ सें. मी.
दृष्टी : ६/६ (प्राधान्याने कोणत्याही साधनांशिवाय)
उमेदवार शारीरिकदृष्टय़ा सक्षम हवा आणि जिकिरीचे व जोमदार प्रात्यक्षिक प्रशिक्षण घेण्याची समर्थता त्याच्या निरोगी शरीरात असणे अपेक्षित असते.  अर्जासोबत नोंदणीकृत डॉॅक्टरांचे वैद्यकीय प्रमाणपत्र विद्यार्थ्यांने जोडणे आवश्यक असते.
निवड अखिल भारतीय प्रवेश परीक्षेतील गुणवत्ता यादीनुसार उमेदवाराची निवड करण्यात येते. त्यानंतर महाविद्यालयामध्येच मुलाखत घेतली जाते. त्यात यशस्वी ठरलेल्या उमेदवारांची कॉलेज मेडिकल अ‍ॅथॉरिटीजतर्फे वैद्यकीय चाचणी घेतली जाते आणि वैद्यकीय चाचणीमध्ये यशस्वी ठरलेल्या उमेदवारांना अभ्यासक्रमाला प्रवेश मिळतो.
प्रवेशपरीक्षेच्या लेखी चाचणीत दोन सत्रे असतात. त्यात पहिल्या सत्रात पदार्थविज्ञान तर दुसऱ्या सत्रात रसायनशास्त्रासंबंधित प्रश्नांचा अंतर्भाव असतो. प्रवेशपरीक्षा ही बहुपर्यायी स्वरूपाची असते आणि प्रश्नपत्रिका बी.एस्सी.च्या पातळीवरील असतात. हिंदी आणि इंग्रजी अशा द्विभाषिक स्वरूपात प्रश्नपत्रिका काढल्या जातात.
सब ऑफिसर्स अभ्यासक्रम कालावधी : ३३ आठवडे
यातील २१ आठवडे कॉलेजमध्येच आयोजित करण्यात येतात. तसेच कॉलेजने नेमून दिल्यानुसार १२ आठवडय़ांच्या कालावधीत ऑनररी म्हणून देशातील प्रमुख फायर स्टेशनमध्ये प्रॅक्टिकल अभ्यास करता येतो.