नामवंत भारतीयांची परदेशांत गुप्त गुंतवणूक; ‘पँडोरा पेपर्स’मध्ये सचिन तेंडुलकर, अनिल अंबानींसह अनेक नावे

सन २०१६ साली अवसायनात गेलेल्या ब्रिटिश व्हर्जिन आयलँड्समधील (बीव्हीआय) एका परदेशी कंपनीचे लाभार्थी मालक (बेनिफिशियल ओनर्स) म्हणून सचिन तेंडुलकर आणि त्याच्या कुटुंबियांची नावे पँडोरा पेपर्समध्ये आहेत. पँडोरा पेपर्सचा भाग असलेल्या पनामातील ‘अल्कोगाल’ या लॉ फर्ममधील तपासाच्या रेकॉर्डमध्ये सचिन, त्याची पत्नी अंजली तेंडुलकर आणि सासरे आनंद मेहता यांची ‘बीव्हीआय’मधील सास इंटरनॅशनल लि. या कंपनीचे बीओ व संचालक म्हणून नावे आहेत.

पँडोरा रेकॉर्डस्मध्ये सासचा पहिला उल्लेख २००७ मध्ये आला आहे. कंपनीच्या मालकांना मिळालेल्या आर्थिक फायद्यांसह अधिक तपशीलवार दस्ताऐवज जुलै २०१६ मध्ये या कंपनीच्या अवसायनापासून उपलब्ध आहेत.

कंपनीच्या अवसायनाच्या वेळी तिचे समभाग नोंदणीकृत किमतीसह समभागधारकांनी खालीलप्रमाणे पुन्हा खरेदी (बायबॅक) केले होते : सचिन तेंडुलकर (९ समभाग)- ८,५६,७०२ पौंड, अंजली तेंडुलकर (१४ समभाग)- १३, ७५,७१४ पौंड, आनंद मेहता (५ समभाग)- ४,५३,०८२ पौंड. अंजली तेंडुलकर यांना ६० समभागांसह पहिले शेअर प्रमाणपत्र मिळाले. तिच्या वडिलांना ३० समभागांसह दुसरे शेअर प्रमाणपत्र मिळाले. उर्वरित समभागांच्या ‘बायबॅक’ बद्दल तपशील उपलब्ध नसले, तरी ९० समभागांची किंमत ८.४६ दशलक्ष पौंड (सुमारे ६० कोटी रुपये) इतकी असावी, असा अंदाज केला जाऊ शकतो.

सचिन तेंडुलकर यांची राज्यसभा सदस्यत्वाची मुदत २०१२ ते २०१८ अशी होती आणि यापैकी ४ वर्षे त्याची बीव्हीआयमधील कंपनी अल्कोगालसोबत नोंदणी होऊन काम करत होती. नियमानुसार, ज्याप्रमाणे लोकसभेच्या निर्वाचित खासदारांना त्यांची मालमत्ता व दायित्व यांची वार्षिक यादी सादर करावी लागते, त्याप्रमाणे राज्यसभेच्या नामनिर्देशित सदस्यांना ती देणे आवश्यक नसते.

जगभरातील कुठल्याही कंपनीत आपली मालमत्ता किंवा उल्लेखनीय आर्थिक हितसंबंध नाहीत, असे रिलायन्स इंडस्ट्रीजचे मालक अनिल अंबानी यांनी फेब्रुवारी २०२० मध्ये सांगितले होते. तथापि, रिलायन्सचे एडीए समूहाचे अध्यक्ष आणि त्यांचे प्रतिनिधी यांच्या मालकीच्या किमान १८ परदेशी कंपन्या जर्सी, ब्रिटिश व्हर्जिन आयलँड्स व सायप्रस येथे आहेत, असे ‘इंडियन एक्सप्रेस’ने तपास केलेल्या पँडोरा पेपर्सच्या रेकॉर्डसमध्ये उघड झाले आहे.

२००७ ते २०१० या काळात स्थापन करण्यात आलेल्या या कंपन्यांपैकी ७ कंपन्यांनी किमान १.३ अब्ज पौंडाचे कर्ज घेऊन या रकमेची गुंतवणूक केली आहे.

यावर्षी फेब्रुवारीत निधन झालेले काँग्रेसचे नेते, गांधी परिवाराचे निष्ठावान, माजी केंद्रीय मंत्री कॅप्टन सतीश शर्मा यांच्या परदेशात कंपन्या व मालमत्ता होत्या, असे पँडोरा पेपर्समध्ये दिसून आले आहे. शर्मा यांची पत्नी स्टेरे, मुले व नातवंडे यांच्यासह त्यांच्या कुटुंबातील किमान १० सदस्य हे एका न्यासाचे (ट्रस्ट) लाभार्थी आहेत. निवडणुकीत उमेदवारी अर्ज भरताना शर्मा यांनी कधीच निवडणूक आयोगाकडे या ट्रस्टची माहिती जाहीर केली नव्हती.

दिशाभूल अशी..

उद्योगपती अनिल अंबानी यांनी आपली मालमत्ता शून्य असल्याचे गेल्या वर्षी एका ब्रिटिश न्यायालयात सांगितले होते. प्रत्यक्षात त्यावेळी त्यांनी सहकाऱ्यांच्या मदतीने ब्रिटिश व्हर्जिन आयलंड्स, सायप्रस येथे १८ कंपन्यांमध्ये कोटय़वधी डॉलर्सची गुंतवणूक केल्याचे स्पष्ट झाले आहे.