ISS Astronaut crew number : एअर फोर्स ग्रुप कॅप्टन व अंतराळवीर शुभांशु शुक्ला अ‍ॅक्सिओम-४ मिशनवर गेले आहेत. ते १४ दिवस अंतराळ स्थानकात राहणार आहेत. आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाचे हे चौथे खासगी मानवी अंतराळ उड्डाण मिशन आहे. ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला आणि अन्य तीन अंतराळवीरांना घेऊन निघालेली ड्रॅगन ही कुपी गुरुवारी आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाशी यशस्वीरीत्या जोडली गेली आणि भारतीय अंतराळवीर तब्बल ४० वर्षांनंतर पुन्हा एकदा अंतराळात पोहोचला. त्यांच्या आगमनानंतर त्यांना एक विशिष्ट क्रू नंबर देण्यात आला आहे. या नंबरमागचा नेमका उद्देश काय आणि तो प्रत्येक नवीन येणाऱ्या व्यक्तीला का दिला जातो हे सविस्तर जाणून घेऊ…

अंतराळ स्थानकात प्रवेश केल्यानंतर हा विशिष्ट क्रू नंबर देणं ही ओळख केवळ औपचारिकता नाही, वैद्यकीय डेटा लॉग करण्यापासून ते अंतराळात चालण्याचे समन्वय साधण्यापर्यंत अनेक गोष्टींसाठी या नंबरचा वापर केला जातो. प्रामुख्याने जेव्हा अंतराळातील मोठ्या सूटमध्ये नावं आणि चेहरे ओळखणे अवघड असते तेव्हा हा नंबर प्रत्येक गोष्टीत महत्त्वाची भूमिका बजावतो.

भारताच्या शुभांशु शुक्ला यांचा क्रू नंबर ६३४ आहे; तर अ‍ॅक्सिओम-४ मिशनमधील पोलंडच्या स्वावोश उझनान्स्की यांचा क्रू नंबर ६३५ आहे. हंगेरीच्या तिबोर कापू यांचा क्रू नंबर ६३६ आहे. यूएसएच्या पेग्गी व्हिटसन यांना क्रमांक देण्यात आलेला नाही. कारण- पेग्गी या नासातील ज्येष्ठ अ‍ॅस्ट्रॉनॉट आहेत.

कल्पना चावला आणि सुनीता विल्यम्स यांच्याकडे होते का क्रू नंबर?

तर होय. कल्पना चावला आणि सुनीता विल्यम्स या दोघींनाही शुभांशु शुक्ला यांच्याआधीच क्रू नंबर देण्यात आले होते. आयएसएसवरील प्रत्येक अंतराळवीराला एक विशिष्ट क्रू आयडी आणि स्थान क्रमांक दिला जातो. तसेच दैनंदिन संवादादरम्यान त्यांना नावाने संबोधित केले जाते. हे ओळखपत्र विशिष्ट ऑपरेशनल कामात वापरले जातात.
आतापर्यंत सुमारे ६४० व्यक्ती अंतराळात गेल्या आहेत. त्यापैकी सुमारे ३० ते ३५ जणांनी एकापेक्षा जास्त वेळा हा प्रवास केला आहेत. ४५ हून अधिक देशांतील लोकांनी अंतराळ मोहिमांमध्ये भाग घेतला आहे. राकेश शर्मा हे १९८४ मध्ये सोयुझ टी-११ मधून अंतराळात जाणारे पहिले भारतीय होते. कल्पना चावला या अंतराळात जाणाऱ्या पहिल्या भारतीय महिला होत्या.

क्रू नंबर का वापरले जातात?

हे नंबर प्रामुख्याने सुरक्षा आणि सिस्टीम लॉगिंग उद्देशांसाठी वापरले जातात. आयएसएसमध्ये वैद्यकीय कारणास्तव आणि हालचाली रेकॉर्ड करणाऱ्या लॉगसाठीच्या विविध प्रणाली आहेत. याचं उदाहरण म्हणजे आरोग्य तपासणी, आपत्कालीन सिम्युलेशन (कृत्रिमरीत्या तयार केलेली परिस्थिती) किंवा वैज्ञानिक प्रयोगांदरम्यान अंतराळवीरांना उपकरणे किंवा इनपुट डेटामध्ये प्रवेश करण्यासाठी त्यांचा क्रू आयडी प्रविष्ट करावा लागतो.
वाहनांव्यतिरिक्त हालचाली किंवा अंतराळात फिरताना प्रत्येक अंतराळवीराच्या सूटवर EVA-1 किंवा EVA-2 सारखे क्रमांक दिसतात. सूट परिधान केलेला असताना चेहऱ्याने ओळखणे कठीण असल्याने मिशन कंट्रोल आणि क्रूमधील इतरांना ओळखण्यासाठी हे क्रमांक वापरले जातात. जेव्हा अनेक अंतराळवीरांची नावे किंवा उच्चार समान असता तेव्हादेखील हा क्रू नंबर उपयोगी ठरतो.

आयएसएसवर अंतराळवीर साधारणपणे एकमेकांना नावाने हाक मारतात. त्यामुळे एक खेळीमेळीचं, सामूहिक वातावरण निर्माण होते. तसेच ग्राउंड कंट्रोलशी अर्थात नासा किंवा रोसकॉसमॉस यांच्याशी औपचारिक संवाद साधताना क्रू कॉल साइन किंवा नंबर काही वेळा वापरले जातात. विशेषत: स्पेसवॉकसारख्या महत्त्वपूर्ण ऑपरेशन्सदरम्यान हे नंबर वापरले जातातच.

ठळक मुद्दे:

  • एअर फोर्स ग्रुप कॅप्टन आणि अंतराळवीर शुभांशू शुक्ला अ‍ॅक्सिओम-४ मिशनवर
  • अंतराळ स्थानकात प्रवेश केल्यानंतर हा विशिष्ट क्रू नंबर दिला जातो
  • हे नंबर प्रामुख्याने सुरक्षा आणि सिस्टिम लॉगिंग उद्देशांसाठी वापरले जातात
  • कल्पना चावला आणि सुनिता विल्यम्स या दोघींनाही शुभांशू शुक्ला यांच्या आधीच क्रू नंबर देण्यात आले होते
  • स्पेसवॉकसारख्या महत्त्वपूर्ण ऑपरेशन्सच्या दरम्यान हे नंबर वापरले जातात
अ‍ॅक्सिओम-४ मिशन टीम फोटो:एक्स

क्रू नंबर कधीपासून दिले जातात?

१९६० च्या दशकांच्या सुरुवातीच्या अंतराळ मोहिमांमध्ये अंतराळवीरांना फक्त नावाने किंवा मिशन कॉल साइनने संबोधित केले जात असे. मात्र, १९७० च्या दशकात अंतराळ स्थानकांवर लांब, अधिक क्लिष्ट मोहिमांसह हे स्पष्ट झालं की, ओळख पटवण्याची अधिक पद्धतशीर योजना आवश्यक आहे.
हेल्मेटमधील चेहरे ओळखताना किंवा बहुभाषक कर्मचाऱ्यांमध्ये रेडिओद्वारे स्पष्टपणे संवाद साधताना क्रू नंबरमुळे गोंधळ टाळण्यास मदत झाली आहे.

१९८० च्या दशकात स्पेस शटल युगात नासाने EVA-1, EVA-2 हे फॉरमॅट सादर केले. प्रत्येक मोहिमेत आठ अंतराळवीरांसह हे ओळखपत्र महत्त्वाचे होते. १९९८ मध्ये आयएसएस कार्यान्वित झाल्यानंतर सर्व स्पेसवॉक आणि महत्त्वाच्या क्रू मधील हालचालींसाठी ही पद्धत प्रमाणित मानली जाते.

राकेश शर्मा यांना क्रू नंबर मिळाला का?

आजच्या प्रणालीनुसार राकेश शर्मा यांना क्रू नंबर देण्यात आला नव्हता. त्यांच्या १९८४ च्या मोहिमेला सोयुझ टी-११, असे नाव देण्यात आले होते. त्यामध्ये क्रू ज्युपिटर या कॉल साइनचा वापर करीत होते. त्यावेळी सोविएत मोहिमांमध्ये अंतराळवीरांना नाव किंवा सामूहिक मिशन आयडेंटिफायरने संबोधले जात असे.

This quiz is AI-generated and for edutainment purposes only.

कल्पना चावला यांनी १९९७ मध्ये एसटीएस-८७ मधून उड्डाण केले; मात्र त्यांनी कोणतेही स्पेसवॉकसारखे ऑपरेशन्स केले नाही. म्हणून त्यांना EVA क्रमांकाऐवजी मिशन स्पेशलिस्ट-१ (MS-1), असे नाव देण्यात आले. दुसरीकडे सुनीता विल्यम्स यांनी त्यांच्या एसटीएस-११६ मोहिमेदरम्यान चार अंतराळयानांमध्ये भाग घेतला होता. त्या उपक्रमांसाठी त्यांना EVA-2 व EVA-1 सारखी ओळखपत्रे देण्यात आली होती.