Dehydration and Cardiac Risk : एका कंपनीच्या ३२ वर्षीय सीईओला हृदयविकाराचा झटका आल्याने आपत्कालीन कक्षात नेण्यात आले. आश्चर्याची बाब म्हणजे तो एक तंदुरुस्त तरुण होता. तो मॅरेथॉनमध्ये धावत होता आणि त्याला कोणताही धोकादायक आजार किंवा त्यासंबंधित लक्षणे नव्हती. तरीही त्याला हृदयविकाराचा झटका आला. त्याविषयी बंगळूरू येथील स्पर्श हॉस्पिटल येथील मुख्य कार्डिओलॉजिस्ट व मेडिकल संचालक डॉ. रंजन शेट्टी यांनी सांगितले. जेव्हा त्यांनी त्या तरुणाची रक्त तपासणी केली तेव्हा त्याच्या शरीरात हिमोग्लोबिनचे प्रमाण १८ ग्रॅम/डेसीएल इतके दिसून आले. याचा अर्थ डिहायड्रेशनमुळे त्याच्या शरीरातील रक्ताच्या मोठ्या प्रमाणात गुठळ्या झाल्या होत्या. रक्ताच्या अशा प्रकारे गुठळ्या झाल्यामुळे त्याच्या शरीरातील रक्तप्रवाह बंद पडला, ज्यामुळे त्याला हृदयविकाराचा झटका आला.
रक्तामध्ये निर्माण झालेल्या गुठळ्या विरघळवण्यासाठी डॉक्टरांनी रक्त पातळ करणाऱ्या औषधांचा वापर केला. त्याला स्टेंटची (a mesh device to widen the arteries) गरज नव्हती आणि त्याला इंट्राव्हेन्स (IV) हायड्रेशन दिले गेले, जे पचनसंस्थेद्वारे बायपास करून थेट रक्तप्रवाहात द्रव आणि इलेक्ट्रोलाइट्स पोहोचवते. त्यानंतर त्याचे हिमोग्लोबिन १३ ग्रॅम/डेसीएल इतक्या सामान्य स्वरूपात आले.
डॉ. रंजन शेट्टी सांगतात की, आमच्या नंतर लक्षात आले की, तो सकाळी धावण्यासाठी जायचा. त्याला भरपूर घाम यायचा; पण तो शरीरातील द्रव पदार्थांचे संतुलन ठेवण्यासाठी पुरेसे पाणी पीत नसे. त्याऐवजी तो कॅफिनयुक्त एनर्जी ड्रिंक आणि सोडा प्यायचा.
रक्ताच्या गुठळ्या कशा होतात?
डिहायड्रेशनमुळे शरीरात रक्ताभिसरणाचे प्रमाण कमी होते. तसेच सोडियमचे प्रमाण जास्त असल्याने रक्त घट्ट होते आणि रक्तप्रवाह नीट होत नाही. त्यामुळे हृदय रक्तप्रवाह चालू ठेवण्यासाठी अधिक काम करते आणि हृदयाचे ठोके वाढतात आणि रक्तदाबसुद्धा वाढतो. जेव्हा रक्त घट्ट असते तेव्हा ते खूप लवकर गोठतात. हे गोठलेले रक्त नंतर धमन्या ब्लॉक करतात .रक्ताच्या खूप लवकर गुठळ्या होतात आणि त्यामुळे धमन्यांमधील रक्तप्रवाह अडवला जातो, ज्यामुळे हृदयाला होणारा ऑक्सिजनयुक्त रक्तप्रवाह मर्यादित होतो आणि हृदयविकाराचा झटका येतो.
डिहायड्रेशनमुळे पोटॅशियम, सोडियम व मॅग्नेशियम यांसारख्या आवश्यक इलेक्ट्रोलाइट्सचे संतुलन बिघडू शकते, जे हृदयाच्या इलेक्ट्रिकल इंपलसेससाठी महत्त्वाचे आहेत. इलेक्ट्रोलाइट्समध्ये आलेले असंतुलन हृदयाच्या ठोके नियंत्रित करणाऱ्या इलेक्ट्रिकल सिग्नलमध्ये व्यत्यय आणू शकतात, ज्यामुळे अनियमित हृदयाचे ठोके वाढतात. डिहायड्रेशनमुळे कॉर्टिसोलसारखे स्ट्रेस हार्मोन निर्माण होतात. त्यामुळे हृदयाची गती आणि रक्तदाब आणखी वाढतो. रक्ताच्या या गुठळ्यांमुळे फुप्फुसांमध्येही तशा गुठळ्या निर्माण होऊ शकतात.
तुम्ही डिहायड्रेटेड आहात, हे कसे ओळखावे?
सर्वांत सोपा मार्ग म्हणजे तुमच्या लघवीचा रंग तपासा. गडद लघवीचा अर्थ असा होतो की, तुम्ही खूप डिहायड्रेटेड आहात आणि तुम्हाला डोकेदुखी, चक्कर येणे व थकवा जाणवू शकतो. तुमच्या लघवीचा रंग पिवळा होताच पाणी प्यायला सुरुवात करा आणि तो फिकट गुलाबी रंगाचा होईल, असा प्रयत्न करा. तसेच लघवीचे प्रमाण दररोज १ ते १.५ लिटर असावे, याची विशेष काळजी घ्या. त्यापेक्षा कमी असल्यास तुम्हाला जास्त द्रव पदार्थ पिण्याची आवश्यकता आहे, हे लक्षात घ्या.
व्यायामानंतर डिहायड्रेशन कसे टाळावे?
व्यायामापूर्वी, दरम्यान व त्यानंतर मधून मधून थोडे थोडे पाणी पित आहात ना, याची खात्री करा. व्यायाम करताना शरीर द्रवपदार्थ शोषून घेते. त्यामुळे त्यावेळी नेहमीपेक्षा १.५ पट जास्त पाणी प्या. एकाच वेळी जास्त पाणी पिऊ नका, द्रवपदार्थाच्या दबावामुळे किडनीद्वारे द्रवपदार्थ शरीरातून बाहेर काढता येतात. दिवसभरात थोडे थोडे पाणी प्या. तहान हे डिहायड्रेशनचे उशिरा जाणवणारे लक्षण आहे, म्हणून हे लक्षण जाणवण्याची वाट पाहू नका. जर तुम्हाला खूप घाम येत असेल, तर तुम्हाला थोडे जास्त पाणी पिण्याची आवश्यकता असू शकते. जर तुम्ही तुमच्या पाण्याच्या सेवनाकडे लक्ष न दिल्यास आरोग्यास धोका निर्माण होऊ शकतो.
