अपर्णा दीक्षित २७ जून २०२१ रोजी होणाऱ्या पूर्वपरीक्षेचे वेध आता सर्व उमेदवारांना लागले आहेत. त्या परीक्षेमधील CSATहा एक महत्त्वाचा पेपर आहे. २०० गुणांचा हा पेपर जरी २०१५ पासून पात्रता पेपर ठरवण्यात आला असला तरीही तयारी करताना महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात न आल्याने वा लक्षात न ठेवल्याने वा याच्या तयारीला पुरेसे महत्त्व न दिल्याने बऱ्याच उमेदवारांना किमान ३३ टक्के गुण मिळवणेदेखील अवघड होऊन बसते. या महत्त्वाच्या मुद्दय़ांची थोडक्यात उजळणी व्हावी, हाच या लेखाचा हेतू आहे. सर्वसाधारणपणे उरअळ च्या अभ्यासक्रमाचे तीन विभाग करता येतात. त्यामधील पहिला म्हणजे उताऱ्यावर आधारित आकलन क्षमता, दुसरा म्हणजे अंकगणित आणि सामान्य बौद्धिक क्षमता आणि तिसरा म्हणजे तार्किक क्षमता व विश्लेषण क्षमता. आजच्या या लेखामध्ये आपण उताऱ्यावर आधारित आकलन क्षमता या घटकाच्या महत्त्वाच्या मुद्दय़ांची चर्चा करूयात. आकलन क्षमतेची पुरेशी तयारी करतानाचा सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे ज्या भाषेतून उतारे आणि प्रश्न दिले जातात त्या भाषेचे पुरेसे ज्ञान असणे. बहुतांश मराठी भाषिक उमेदवार पेपर सोडवताना हिंदी भाषेऐवजी इंग्रजी भाषेलाच प्राधान्य देतात. म्हणून इंग्रजी शब्दांचा पुरेसा साठा, व्याकरण आणि वाक्यावाक्यांमधील संबंध दाखवणारे निर्देशक शब्द इत्यादी प्राथमिक, पण अत्यंत महत्त्वाच्या घटकांची तयारी खूप अगोदरपासूनच सुरू व्हायला हवी. उताऱ्यांवर विचारले जाणारे प्रश्न सर्वसाधारणपणे दोन गटांत मोडतात. एक म्हणजे सर्वसमावेशक प्रश्न, जसे की उताऱ्याची मुख्य संकल्पना, उताऱ्यावरून निघणारे अनुमान, लेखकाचा उद्देश आणि त्याने काय गृहीत धरले आहे इ. दुसरा गट हा विशिष्ट ठरावीक माहितीवर आधारित प्रश्नांचा आहे. यामध्ये उताऱ्यातील एखाद्या विशिष्ट भागावर प्रश्न विचारले जातात. पहिल्या गटामध्ये शब्द, वाक्य आणि त्यांमधील संबंध यावरून अर्थ लावून उत्तर द्यावे लागते, तर दुसऱ्या गटात फक्त उत्तर हे उताऱ्यामध्ये नेमके कुठे आहे हे शोधावे लागते. म्हणून अशा विविध प्रकारच्या प्रश्नांची उत्तरे शोधताना वेगवेगळी रणनीती वापरावी लागते. मुख्य संकल्पनेबद्दल विचारल्या जाणाऱ्या प्रश्नांसाठी वापरले जाणारे काही -main idea, central theme, best sums up, passage refers to इ. मुख्य संकल्पना ही अशी सर्वसमावेशक संकल्पना वा वाक्य असते की ज्याला उताऱ्यातील बाकीच्या गोष्टी आधार देत असतात. अनुमान वा कयास ही अशी बाब आहे की, जी लेखकाने उताऱ्यामध्ये अप्रत्यक्षरीत्या सांगितलेली असते. उताऱ्यामध्ये केलेला युक्तिवाद हा अनुमानाला आधार देत असतो; पण अनुमान हे मुख्य संकल्पनेसारखे सर्वसमावेशक असेलच असे नाही, कारण ते संपूर्ण उताऱ्यावर आधारित असेलच असे नाही. हा या दोघांमधील अत्यंत महत्त्वाचा फरक आहे याची नोंद घ्यावी. अनुमानाबद्दल विचारल्या जाणाऱ्या प्रश्नांसाठी वापरले जाणारे काही वाक्यांश -inference, passage implies, view implied, conclusion इ. लेखकाचा हेतू वा उद्देश ठरवताना बऱ्याच गोष्टींकडे लक्ष द्यावे लागते. जसे की, कोणत्या मुद्दय़ावर लेखक जास्त वा वारंवार चर्चा करत आहे, कशा प्रकारचे शब्द त्याच्या लिखाणात येत आहेत, कशा पद्धतीने त्याने उताऱ्याचा समारोप केला आहे वा कोणता निष्कर्ष काढला आहे. तसेच स्वत:च्या युक्तिवादाला आधार देण्यासाठी कोणत्या प्रकारची उदाहरणे वा पुरावे देत आहे इ. बाबींचा विचार करावा लागतो. उताऱ्यावर गृहीतकाबद्दल (Assumption) विचारल्या जाणाऱ्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यासाठी असे पर्याय शोधावे लागतात, की ज्याबद्दल लेखकाने पुरेसे विवरण देणे आवश्यक समजले नाही किं वा त्याने असे गृहीत धरले आहे की, वाचकांना याचे पुरेसे ज्ञान वा माहिती असेल. म्हणजे गृहीतकदेखील अप्रत्यक्षरीत्या सांगितलेले असते, पण ते लेखकाच्या युक्तिवादाला आधार देत असते. इथे अनुमान आणि गृहीतक यातील फरक लक्षात घ्यावा, कारण दोन्हीही अप्रत्यक्षरीत्या सांगितलेले असतात; पण गृहीतक हे लेखकाच्या युक्तिवादाला आधार देत असते आणि लेखकाचा युक्तिवाद हा अनुमानाला आधार देत असतो. जर उतारा हा दोन वा जास्त परिच्छेदांचा असेल तर अगोदर प्रश्न वाचून घ्यावेत आणि त्यातील महत्त्वाचे, कळीचे शब्द लक्षात ठेवावेत आणि उतारा वाचताना ते अधोरेखित करावेत. असे के ल्याने विशिष्ट प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी परत शोधाशोध करावी लागणार नाही. याव्यतिरिक्त मोठय़ा उताऱ्यासाठी Structure of the Passage Approach, Story—line Approach आणि Optimized Reading Approach इ.चा गरजेनुसार वापर करावा, पण हे करण्याअगोदर वरील पद्धतींची माहिती घेऊन पुरेसा सराव करणे अत्यंत आवश्यक आहे. पुढील लेखामध्ये आपण अंकगणित आणि सामान्य बौद्धिक क्षमता तसेच तार्किक क्षमता व विश्लेषण क्षमता या घटकांच्या महत्त्वाच्या मुद्दय़ांची चर्चा आपण करणार आहोत.
