डॉ. अंजली जोशी
जेव्हा एखाद्याला तरुणपणातच टक्कल पडतं आणि ‘वरलिया रंगा’ भुलणाऱ्या तरुणी प्रत्यक्ष भेटल्यावर जेव्हा त्याला थेट नकार देतात, अशांचं भवितव्य खरंच प्रश्नांकित होऊन जातं. बाकी सगळं उत्तम असूनही केवळ टक्कल आहे म्हणून मित्रमंडळींकडून हसं होणं वा टोचून बोललं जाणं आणि लग्नाच्या बाजारातही तर सतत नाकारलं जात असेल तर? तेजसचं दु:खही हेच होतं. त्याच्या कळा कोण समजून घेणार?
ऑफिसचं काम आवरलं. बॅग आणि बाइकची किल्ली घेऊन मी लिफ्टमध्ये शिरलो. नवीन ‘अपडेट’ आला असेल या आशेनं डेटिंग अॅप उघडलं. तिचा मेसेज दिसताच छातीत धडधड सुरू झाली. उत्कंठतेनं तो वाचला. ‘तेजस, तू चांगला आहेस, बट नॉट माय टाइप. इथेच थांबू.’ मी प्रचंड वैतागलो. इतके दिवस आम्ही चॅटवर गप्पा मारतोय, कितीतरी आवडीनिवडी जुळताहेत म्हणून ‘लाइक्स’ देतोय. तेव्हा मी ‘तिच्या टाइप’चा होतो. मात्र प्रत्यक्ष भेटल्यावर माझे विरळ केस, डोक्यावर पडत चाललेलं टक्कल पाहून हिला अचानक साक्षात्कार झाला की मी तिच्या टाइपचा नाही! ‘बाह्यरंगापेक्षा अंतरंग पाहा’ अशा शोभेच्या बोधवचनाचा ‘डीपी’ ठेवणाऱ्या त्या ढोंगी मुलीबद्दलचा राग मनात काठोकाठ भरून आला.
चरफडतच मी बाइक चालू केली. नको असतानाही आरशात स्वत:चं प्रतिबिंब दिसलंच. दिवसांगणिक गळणारे केस, मध्यभागी पडलेलं टक्कल. शी! वयापेक्षा किती मोठा दिसतोय मी! नोकरीच्या मुलाखतीला गेलो, की माझ्याकडे पाहून हा नापास झाला असेल, नाही तर गॅप घेतली असेल, असाच ग्रह सगळे करून घेतात. बाइकच्या आरशाचे तुकडे तुकडे करावेसे वाटले मला. कॉलेजच्या दुसऱ्या वर्षांपासून केस गळायला सुरुवात झाली आणि तेव्हापासून ‘अंकल’ ही उपाधी मला कायमची चिकटली. अधूनमधून गंजा, टकलू, ईद का चाँद, असली विशेषणं असतातच! ‘बाला’ हा हिंदी सिनेमा तू पाहिलाच पाहिजेस, असा आगाऊ सल्लाही मिळत असतो. माझ्या गळणाऱ्या केसांवर विनोद आणि चेष्टा करणं, हा तर मित्रांचा हक्कच झालाय जणू. तुझा तेलाचा, श्ॉम्पूचा, सलूनचा खर्च किती वाचत असेल ना.. असले शेरे ऐकवून माझ्या जखमेवर ते मीठ चोळत असतात. माझ्या वयाची मुलं झपाझप कशी स्वत:चे फोटो काढत असतात! मला तर ते जीवघेणं संकट वाटतं. विरळ केसांमधला स्वत:चा चेहरा बघणं मला नकोसंच वाटतं. ग्रुप फोटोंत तर मी फारच उठून दिसतो. मग चेष्टा करायला इतरांना मोकळं रान मिळतं. आतल्या आत नुसताच उकळत राहतो मी! पण धड व्यक्तही करता येत नाही.
एकही मुलगी माझ्याशी मैत्री करायला उत्सुक नाही. ऑनलाइन शोधायला गेलो, तर आताच्या या मुलीसारख्या आधी गुलूगुलू गप्पा मारतात आणि टक्कल दिसल्यावर पळ काढतात. तरी टक्कल कमीत कमी लक्षात येईल असेच फोटो शेअर करतो मी! पण प्रत्यक्ष भेटीत, नाही तर ‘फेसटाइम’मध्ये दिसून येतंच. हे विरळ केस नेहमीच माझा घात करतात. जरा कुठे जुळून येतं, तर दुधात मिठाचा खडा पडावा, तसं सगळं फिसकटतं. नुसती मैत्री करण्यातही टक्कल आड येतं, तर लग्न करताना ते किती मोठा अडथळा निर्माण करत असेल! या विचाराचा किती ताण येतो, ते आईबाबांना कळतच नाही! त्यांना या गोष्टी क्षुल्लक वाटतात. आई म्हणते, ‘‘अरे, सगळय़ा मुली बाह्यरूपाला महत्त्व देणाऱ्या नसतात. मी नाही का, केस गळताहेत ते दिसत असूनही तुझ्या बाबांशी लग्न केलं! तुलाही मिळतील की.’’ आईला वाटतं, की मुली अजून तिच्याच काळात आहेत. आईवडील जो मुलगा शोधतील त्याच्या गळय़ात माळ घालतील! आताच्या पिढीतल्या मुली इतक्या साध्या नाहीत. कुठलीही उणीव नसलेल्या मुलातही त्या उणीव काढतात; तर टक्कल पडणाऱ्या वा पडलेल्या मुलाशी लग्न करणं ही तर खूपच पुढची गोष्ट आहे. त्यामुळे आईसारखी एखादी मुलगी ‘हो’ म्हणण्याची आशा फारच अंधूक आहे! म्हणजे मग माझ्या वाटय़ाला येणार कोण? नकोच विचार करायला.
वाटायचं, की बाबांना तरी कळेल ही व्यथा. तरुण वयात प्रचंड केस गळण्याचा त्यांनीही अनुभव घेतलाय की! पण त्यांना विचारलं, की ते म्हणतात, ‘‘मी या गोष्टीला कधी फार महत्त्व दिलं नाही. याचा इतका त्रास कशाला करून घ्यायचा?’’ बाबांचा काळ वेगळा होता. पुरुषाच्या रूपाला महत्त्व द्यायचं नाही, असं मानण्याचा तो काळ! टक्कल असूनही बाबांना लग्न होतानाही कसलाच अडथळा आला नाही. आता मात्र बदललंय सगळं. मला बसतात तसे चटके बाबांना कधी बसलेच नाहीत. मग कसं कळणार त्यांना मी काय भोगतोय ते? त्यांचं आपलं नेहमीचं पालुपद- ‘‘डोक्याच्या आत काय आहे ते महत्त्वाचं आहे. बाहेर काय आहे ते नाही.’’ पण हल्लीच्या काळात बाहेरचंच आधी पाहतात. बाहेरचं पाहिल्याशिवाय आतमध्ये बघतच नाहीत! मग आत खूप असूनही उपयोग काय? आईसुद्धा काही तरी उदाहरणं देत बसते. म्हणते, ‘‘स्टीव्ह जॉब्स, अनुपम खेर अशा कितीतरी नामवंताना टक्कल होतं, आहेच की! पण लोकांनी त्यांचं काम लक्षात ठेवलं, टक्कल नाही!’’
‘‘आई, ही प्रसिद्ध माणसं आहेत. एक तर त्यांना टक्कल उतारवयात पडलं की तरुणपणी हे माहीत नाही. आणि तरुणपणी पडलं असलं, तरी असामान्य माणसांचं कुठलंही वैगुण्य त्यांच्या असामान्यत्वाखाली झाकलं जातं. पण सामान्यांचं तसं होत नाही. त्यांचं वैगुण्यच असामान्य होतं!’’ मी सांगायचा प्रयत्न करतो. तिच्यापर्यंत पोहोचतं का नाही, ते कळत नाही.
सिग्नल लागला, तशी मी बाइक थांबवली. रस्त्याच्या कडेला सलून दिसत होतं. काचेच्या पारदर्शक दरवाजातून आतमधल्या खुच्र्यावर बसलेल्या पुरुषांचे केस तिरकस कात्री धरून नजाकतीनं कापणारे केशकर्तनकार दिसत होते. मनातली ठुसठुसणारी जखम भळाभळा वाहू लागली. केसांची नवीन स्टाइल, नाही तर हेअरकट करून घेण्याचं सुख मला कधीच मिळालं नाही. शाळेत फक्त केस बारीक ठेवायलाच परवानगी होती आणि कॉलेजमध्ये गेल्यानंतर तर केसांनी रामरामच ठोकला! माझा हेअरकट काय, तर टक्कल जास्तीत जास्त झाकणारा हेअरकट!
‘ये रेशमी जुल्फें..’ सलूनमध्ये लावलेल्या हिंदी गाण्याचे सूर मला इथपर्यंत ऐकू येत होते. ते कानांवर पडू लागले आणि सलूनच्या आत बसलेल्या पुरुषांमध्ये मला मीच दिसायला लागलो. मला आवडतो तसा ‘मेसी’ हेअरकट करून मी बाहेर पडलोय आणि माझी प्रेयसी माझ्या मऊ, दाट केसांमधून हात फिरवून ते अजूनच विस्कटून टाकतेय..!
‘पी- पी- पी’ पाठच्या गाडय़ांचे कर्कश्श हॉर्न्स वाजायला लागले आणि मी भानावर आलो. ग्रीन सिग्नलनं माझ्या सुंदर स्वप्नाचा चुराडा केला होता. मी बाइक चालू केली. घर जवळ येऊ लागलं. ऑफिसमध्ये असताना कामाच्या गडबडीत नको ते विचार मनाच्या तळाशी ढकलले जातात. पण जरा कुठे एकटेपणा मिळाला, की भात्यातल्या बाणांसारखे सपकन वर येऊन खुपतात. त्यांचं टोचणं असह्य होतं.
बिल्डिंगपाशी पोहोचताना एक भिकारी समोर आला. अस्वच्छ, ओंगळ.. पण केस मात्र भरघोस! काय दैवगती आहे! ज्याला निगा राखता येत नाही, त्याला भरघोस केस आणि मी मात्र इथे एकेक केस मोजत बसलोय. मी रागानं त्याच्याकडे पाहिलं. तो बाजूला झाला. पण निघून जाताना चमत्कारिक हसला. हा नक्की माझ्या गळालेल्या केसांकडे पाहून हसतोय! आता भिकारीही माझी चेष्टा करायला लागलेत.. माझा अगदी तिळपापड उडाला.
‘‘काय रे, काय बिनसलंय?’’ घरी गेल्यावर आईनं माझ्या चेहऱ्याकडे पाहात विचारलं.
‘‘दुसरं काय असणार? तुम्ही दिलेल्या देणगीचे प्रताप! आपल्या फॅमिलीतच आहे ना, तरुण वयात टक्कल पडण्याची आनुवंशिकता.’’ कोंडलेली वाफ भसकन् बाहेर यावी, तसा माझा राग उफाळून आला.‘‘तेजस, आता काय करायचं बाकी ठेवलंय आम्ही? सगळय़ा हेअर ट्रीटमेंट्स झाल्या. औषधं, क्रीम, डाएट्स, कमी का झाले? कितीतरी डॉक्टरांच्या वाऱ्या झाल्या. पण फरक पडत नाही त्याला काय करणार? तूसुद्धा दिवसरात्र गळालेले केसच डोक्यात घेऊन बसतोस. जरा काही मनासारखं झालं नाही, की त्याचा संबंध टकलाशी जोडतोस. अरे, नेहमीच्या जीवनात त्यापेक्षाही इतर कितीतरी गोष्टी महत्त्वाच्या असतात!’’ आई म्हणाली.
‘‘व्वा! असले सदोष जीन्स तुम्ही माझ्याकडे संक्रमित केलेत. म्हणजे दोष तुमचा आणि जबाबदार धरता मला. माझा काहीही दोष नसताना मी नाहक भरडला जातोय, हे तुम्हाला कळत नाही का? आणि वर तू आणि बाबा सारखे प्रवचन देत बसता.’’ मी चिडून खोलीत निघून गेलो.
खोलीत पलंगावर एक पुस्तक पडलेलं दिसलं. ते सहज चाळत बसलो आणि त्यात गुंग होऊन गेलो. त्यात लिहिलं होतं, ‘जी गोष्ट आपण बदलू शकत नाही तिच्याबद्दल त्रागा करण्यात अर्थ नाही. ती आहे तशी, खळखळ न करता स्वीकारणं यातच शहाणपण आहे. ती स्वीकारायला आपण जितका अधिक वेळ लावू, तेवढा अधिक आपल्याला त्याचा त्रास होईल.’ बाबांना केस गळाल्याचा त्रास झाला नाही, याचं हेच तर कारण नसेल? कदाचित फार पूर्वीपासूनच स्वत:च्या मनावर त्यांनी हे बिंबवलं असेल. हे पुस्तकही त्यांनीच बहुधा इथे ठेवलेलं दिसतंय!
रात्रभर मी विचार करत होतो. हळूहळू धीर करून खोलीतल्या आरशासमोर उभा राहिलो. लक्षात आलं, की आपल्याला वाटतं तसं आरशात आपण स्वत:चं प्रतिबिंब पाहत नसतो, तर जे आपल्याला पाहायचं असतं तेच पाहात असतो. म्हणजे मला फक्त टक्कल पाहायचं असतं, म्हणून तेच दिसतं.. इतर काहीच दिसत नाही! मग मी माझ्या प्रतिबिंबाकडे निरखून पाहू लागलो. वाटलं, माझे डोळे पाणीदार आहेत, नाक सरळ आहे, बांधा सुदृढ आहे आणि मुख्य म्हणजे माझ्याकडे विचार करणारा आणि स्वत:त बदल घडवून आणणारा मेंदू आहे. याचा अर्थ माझ्यातले सगळे जीन्स सदोष नाहीत
तेवढय़ात नवीन मेसेजची धून वाजली. ‘तेजस, तुझं प्रोफाइल मला आवडलं. तुझ्याशी मैत्री करायला मी उत्सुक आहे.’ डेटिंग अॅपवर एका नवीन मुलीनं ‘इंटरेस्ट’ पाठवला होता. आता मात्र मी ठरवलं, की या वेळी वेगळं करून पाहायचं. तिचा ‘टाइप’ काहीही असू दे, माझा टाइप तिला सांगायचा. मी तिला उत्तर लिहायला सुरुवात केली, ‘डोक्यावर भरघोस केस असलेली व्यक्ती आत्मविश्वासपूर्ण असणं, यात काही नवल नाही. पण दर दिवशी डोक्यावरचे केस गळत असूनही आत्मविश्वास बाळगणाऱ्या एखाद्या मुलाला तू कधी भेटली आहेस का? नसशील, तर तसा प्रयत्न करणाऱ्या मुलांमधला मी आहे. तू उत्सुक आहेस का माझ्याशी मैत्री करायला?..’
anjaleejoshi@gmail.com
