ओसामा बिन लादेनचा शोध घेण्यासाठी सीआयएला मदत करणारा पाकिस्तानचा डॉक्टर कोण आहे?

कोण आहे डॉ. शकील आफ्रिदी

डॉ. शकील आफ्रिदी हा एक पाकिस्तानी डॉक्टर आहे. त्याने अल-कायदाचा नेता ओसामा बिन लादेनचा शोध घेण्यासाठी अमेरिकेच्या सेंट्रल इंटेलिजेंस एजन्सीला (सीआयए) मदत केली होती. आफ्रिदीने १९९० मध्ये पेशावरमधील खैबर मेडिकल कॉलेजमधून पदवी प्राप्त केली. त्याने खैबर पख्तूनख्वा प्रांताचे वरिष्ठ आरोग्य अधिकारी म्हणून काम पाहिले आहे. त्यानंतर आफ्रिदी खैबर खिंडीजवळ एका खाजगी क्लिनिकचा सहमालक झाला. २००८ मध्ये मंगल बाग या बस ड्रायव्हरने त्याचे अपहरण केले होते. त्यानंतर तो ड्रायव्हर पाकिस्तानी दहशतवादी गट लष्कर-ए-इस्लामचा कमांडर बनला. आफ्रिदी याची सुटका करण्यासाठी त्याच्या कुटुंबाला १० लाख रुपये खंडणी म्हणून या दहशतवादी गटाला द्यावे लागले होते. त्याची सुटका झाल्यानंतर आफ्रिदी त्याच्या कुटुंबासह अमेरिकेत गेला. नॅशनल जिओग्राफीकच्या अहवालानुसार, अमेरिकन दैनंदिन जीवनमानात तो जुळवून घेऊ न शकल्यामुळे २००९ च्या अखेरीस तो पाकिस्तानात परतला.

ओसामा बिन लादेनच्या हत्येत आफ्रिदीची भूमिका

आफ्रिदीने इंटर सर्व्हिसेस इंटेलिजंसला सांगितले की, त्याला सीआयएकडून युनायटेड स्टेट्‍स एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल डेव्हलपमेंटद्वारे भरती करण्यात आले होते, यामुळे पाकिस्तानामधील मुलांना लसीकरण करण्यासाठी सेव्ह द चिल्ड्रन या कार्यक्रमात त्याने सहकार्य केले होते. खैबर आदिवासी जिल्ह्यातील आरोग्य सेवाप्रमुख म्हणून त्याने अनेक यूएस निधीकरण कार्यक्रमांचे पर्यवेक्षण केले होते. पाकिस्तानातील पेशावरपासून सुमारे १६० किलोमीटर पश्चिमेला असलेल्या अबोटाबाद या लष्करी शहरात लादेन असलेल्या ठिकाणाची खात्री मिळवण्यासंदर्भात सीआयएसाठी तो महत्त्वपूर्ण ठरला. ज्या ठिकाणी लादेन लपला होता, त्या ठिकाणासह अबोटाबाद इथेदेखील आफ्रिदीला हेपेटायटीस-ब लसीकरण कार्यक्रम सुरू करण्यास सांगितले होते. अमेरिकन गुप्तचर यंत्रणेची योजना अबोटाबादच्या कंपाउंडमध्ये राहणाऱ्या एका मुलाकडून रक्ताचा नमुना घेण्याची होती, जेणेकरून तो लादेनचा नातेवाईक आहे की नाही हे ओळखता येईल, अशी माहिती बीबीसीने दिली होती. अबोटाबादच्या बिलाल टाउनमध्ये बिन लादेन लपला होता. त्या ठिकाणी २० फूट उंच भिंतीनी वेढलेल्या तीन मजली पांढऱ्या घराचा दरवाजा आफ्रिदीने ठोठावला.

नॅशनल जिओग्राफिकच्या अहवालानुसार, एका महिलेने दार उघडले आणि घरात कोणीही नसल्याचे सांगितले. घरमालकाचा संपर्क मागितला असता तिने इब्राहिम सईद अहमद व्यक्तीचा नंबर दिला. सीआयएला माहीत होते की इब्राहिम सईद अहमद नावाचा व्यक्ती लादेनचा विश्वासू माणूस होता. २ मे २०११ रोजी यूएस नेव्ही सील टीम सिक्सने अबोटाबादमधील लादेनच्या कंपाउंडवर छापा टाकला आणि अखेर ९/११च्या हल्ल्याचा मास्टरमाइंड ओसामा बिन लादेन याला ठार केले. एवढंच नाही तर त्यांनी त्याचा मृतदेहही ताब्यात घेतला.

लादेन पाकिस्तानी लष्करी छावण्यांच्या इतक्या जवळच्या भागात लपला होता की अमेरिकेने केलेली कारवाई ही पाकिस्तानसाठी खूपच लाजिरवाणी ठरली होती. दक्षिण आशियाई देशात डॉ. आफ्रिदीविरुद्ध संतापाची लाट उसळली. लादेन मारला गेल्यानंतर २३ मे २०११ रोजी आफ्रिदीला पाकिस्तानात अटक कऱण्यात आली.

शकील आफ्रिदी अद्यापही तुरुंगात

अटकेच्या वेळी ४८ वर्षांच्या आफ्रिदीवर सुरुवातीला देशद्रोहाचा आरोप होता. तसंच मे २०१२ मध्ये पाकिस्तानातील आदिवासी न्यायालयाने वसाहतवादी काळातील कायद्यानुसार आता अस्तित्वात नसलेल्या लष्कर-ए-इस्लामला निधी दिल्याबद्दल त्याला ३३ वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा सुनावली. ही आर्थिक मदत म्हणजे २००८ मध्ये आफ्रिदी याचे अपहरण केल्यानंतर त्याच्या कुटुंबाने त्याच्या सुटकेसाठी त्या गटाला दिलेली खंडणी होती. त्यानंतर आफ्रिदीने याबाबत याचिका दाखल केल्यानंतर त्याची शिक्षा २३ वर्षांनी कमी करण्यात आली. तो पाकिस्तानच्या पंजाबमधील साहिवाल या मध्यवर्ती कारागृहात आहे. त्याच्या शिक्षेविरुद्धची याचिका अद्याप प्रलंबित आहे. वॉशिंग्टनमधील विल्सन सेंटरमधील साउथ एशिया इन्स्टिट्यूटचे संचालक मायकेल कुगेलमन यांनी एएफपीला सांगितले की, “आफ्रिदीला सर्वात जास्त किंमत मोजावी लागली आहे हे स्पष्ट होऊ द्या, तो बळीचा बकरा ठरला आहे.”

२०१२ मध्ये आफ्रिदीने तुरुंगातून फॉक्स न्यूजला मुलाखत दिली होती. या मुलाखतीत त्याने सांगितले की, त्याचे पाकिस्तानी गुप्तचरांनी अपहरण केले होते आणि छळही केला. आपण सीआयएसाठी काम करत आहे की नाही हे स्वत: आफ्रिदीलाही स्पष्ट झालेलं नाही. अमेरिकन गुप्तचर तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, जरी त्याला माहीत असले तरी डॉक्टरला स्वत:लाच हे माहीत असण्याची शक्यता कमी आहे की, ज्या व्यक्तीचा ठावठिकाणा शोधण्यात त्याने मदत केली आहे ती व्यक्ती कुख्यात दहशतवादी ओसामा बिन लादेन होता, असे वृत्त नॅशनल जिओग्राफिकने दिले. अमेरिका आणि पाकिस्तानमध्ये कैद्यांच्या अदलाबदलीची चर्चा झाली होती. असं असताना डॉ. आफिया सिद्दीकीच्या बदल्यात शकील आफ्रिदी यांची बदली करण्याचा करार कधीच प्रत्यक्षात आला नाही. सिद्दीकी सध्या अमेरिकेच्या तुरुंगात असलेला अल-कायदाचा एक कथित कार्यकर्ता आहे.

शकील आफ्रिदीच्या प्रकरणाचा परिणाम म्हणजे पाकिस्तानमध्ये लसीकरण मोहिमेवरील वाढता अविश्वास. पोलिओसारख्या बऱ्या होऊ शकणाऱ्या आजारांसाठी मुलांचे लसीकरण करण्यालाही नागरिक नकार देत आहेत. “जेव्हा कोणी परेदशी गुप्तचर संस्थेसाठी काम करतो तेव्हा तो सर्वात अक्षम्य गुन्हा असतो”, असे पाकिस्तानच्या आयएसआयचे माजी प्रमुख असद दुर्रानी यांनी २०२१ मध्ये एएफपी या वृत्तसंस्थेला सांगितले. आफ्रिदी याच्या अटकेने अनेक डॉक्टरांना मार खाण्यापासून वाचवले आहे, असेही दुर्रानी पुढे म्हणाले