How Your Daily Habits Harm Your Brain : आजच्या धावपळीच्या जगात स्वतःसाठी वेळ काढणेही कठीण होऊन जाते. अशातच आपण स्वतःकडे जास्त लक्ष न देता फक्त काम करत असतो. पण, अयोग्य आहार, पुरेशी झोप न घेणं किंवा चुकीच्या खाण्या-पिण्याच्या सवयी फक्त शरीर नाही तर मेंदूलाही नुकसान पोहचवतात. त्यामुळे गोष्टी लक्षात न राहण्यासह अनेक आजारांना सामोरे जावे लागते.
आपला मेंदू हा शरीरातील सर्वात महत्वाच्या अवयवांपैकी एक आहे आणि त्याची काळजी घेणे आपलं पाहिलं प्राधान्य असलं पाहिजे. आतड्यांचे आरोग्य तज्ज्ञ डॉक्टर पाल माणिकम यांनी अलीकडेच सोशल मीडियावर मेंदूच्या आरोग्याची काळजी घेण्याचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. कारण – मेंदूचे कामकाज, गोष्टी लक्षात ठेवण्याची क्षमता, काम योग्य पद्धतीने वाटून घेण्याची ताकद यावर तुमच्या चुकीच्या दैनंदिन सवयींचा वाईट परिणाम होऊ शकतो.
तर अशा १० दैनंदिन सवयी आहेत; ज्या नकळत तुमच्या मेंदूच्या आरोग्याला नुकसान पोहचवू शकतात…
१. झोप टाळणे – जर तुम्हाला गाढ झोप नाही येत असेल तर शरीरात साचलेले घातक पदार्थ (टॉक्सिन्स) नीट बाहेर टाकले जात नाहीत. यामुळे गोष्टी लक्षात ठेवण्याची क्षमता, निर्णय घेणे आणि लक्ष केंद्रित करणे यांवर परिणाम करतो.
२. जास्त वेळ बसून राहणे – जास्त वेळ बसून राहिल्याने मेंदूला होणारा रक्त प्रवाह कमी होतो आणि हिप्पोकॅम्पल संकोचनाशी त्याचा संबंध आहे.
३. मल्टीटास्किंग करणे – एका वेळी अनेक गोष्टी केल्याने कार्यक्षमता, लक्ष देण्याची क्षमता आणि काम करण्याची स्मरणशक्ती कमी होते.
४. अयोग्य आहार – प्रक्रिया केलेले अन्न आणि साखरेचे प्रमाण जास्त असलेले आहार जळजळ, ऑक्सिडेटिव्ह ताण वाढवतात; ज्यामुळे मेंदूच्या पेशींना नुकसान होते.
५. ताण – जास्त ताण घेतल्याने कॉर्टिसोल हिप्पोकॅम्पसला नुकसान पोहोचवते, स्मरणशक्ती कमकुवत करते आणि झोपेमध्ये व्यत्यय आणते.
६. एकटेपणा – जर माणूस इतरांशी बोलणं, भेटणं टाळत असेल तर त्याला नैराश्य येण्याची शक्यता वाढते आणि हळूहळू त्याच्या विचार करण्याची व लक्षात ठेवण्याची क्षमता कमी होऊ शकते.
७. हेडफोनद्वारे गाणी ऐकणे – श्रवणशक्ती कमी होते, ज्यामुळे मेंदूचा ताण आणि स्मृतिभ्रंश होण्याचा धोका वाढतो.
८. मेंदूला आव्हान न देणं – जर कोडं सोडवणे, वाचन करणे आणि नवनवीन गोष्टी शिकत राहणे या गोष्टी तुम्ही करत नसाल तर मेंदूचे मार्ग कमजोर होतात आणि विचार करण्याची क्षमता हळूहळू कमी होते.
९. पुरेसे पाणी न पिणे – डिहायड्रेशनमुळे एकाग्रता, स्मरणशक्ती आणि मेंदूला होणारा रक्तपुरवठा कमी होतो.
१०. झोपण्यापूर्वी जास्त वेळ मोबाईल बघणे – मोबाईलमधून येणारा निळा प्रकाश मेलाटोनिनला दाबतो, ज्यामुळे झोपेची गुणवत्ता आणि स्मरणशक्ती मजबूत होण्यास अडथळा येतो.
तर, मेंदूचे आरोग्य सुधारण्यासाठी तुम्ही काय करू शकता?
याबद्दल जाणून घेण्यासाठी द इंडियन एक्स्प्रेसने डॉक्टर शिवकुमार एच.आर. सल्लागार न्यूरोलॉजिस्ट, एसएस स्पर्श हॉस्पिटल, आरआर नगर, बंगळुरू, डॉक्टर माणिकम यांच्याशी चर्चा केली. त्यामुळे मेंदूचे आरोग्य सुधारण्यासाठी काही दैनंदिन सवयी तुम्ही स्वतःला लावू शकता…
नियोजन करा – दैनंदिन नियोजन केल्याने महत्त्वाची कामे विसरणे टाळण्यास मदत होते. गोष्टी विसरत असाल तर त्याबद्दलची माहिती लिहून ठेवा; यामुळे स्मरणशक्ती मजबूत होते. लेखन मेंदूला गोष्टी अधिक तपशीलवार लक्षात ठेवण्यास मदत करते.
पुरेशी झोप घ्या – रात्री ६ ते ८ तास झोप घेतल्याने आठवणींचे एकत्रीकरण होण्यास मदत होते. झोप मेंदूला माहिती साठवण्याची परवानगी देऊन स्मरणशक्ती मजबूत करते.
मानसिक व्यायाम करा – मेंदूला चालना देणाऱ्या गोष्टी, जसे की कोडी सोडवणे, वाचन करणे किंवा नवीन कौशल्ये शिकणे, मेंदूच्या क्रियाकलापांना चालना देऊन, मज्जातंतू कनेक्शन मजबूत करून स्मरणशक्ती सुधारण्यास मदत करतात. त्यामुळे जर्नलिंग, योगा आणि ध्यान यासारख्या सवयी भावनिक लवचिकता आणि स्पष्टता निर्माण करण्यास मदत करू शकतात.
शारीरिक हालचाल – व्यायामामुळे मेंदूमध्ये रक्त प्रवाह सुधारतो, न्यूरोजेनेसिसला चालना मिळते, ज्यामुळे मेंदूचे कामकाज, गोष्टी लक्षात ठेवण्याची क्षमता वाढते.
ताण कमी घ्या – विश्रांती तंत्रे आणि माइंडफुलनेसद्वारे ताण व्यवस्थापित केल्याने मेंदूवरील ताण, संप्रेरकांचा नकारात्मक प्रभाव कमी करून स्मरणशक्ती सुधारू शकते.
आहारावर लक्ष केंद्रित करा – मेंदू ओमेगा ३ फॅटी ॲसिड, मॅग्नेशियम, कोएंझाइम क्यू आणि व्हिटॅमिन डी सारख्या पोषक तत्वांची आहारात अनेकदा कमतरता असते. हे पोषक तत्व केवळ स्मरणशक्तीला आधार देत नाहीत तर मूड नियंत्रित करण्यात आणि ताणतणावाचे व्यवस्थापन करण्यात देखील महत्त्वाची भूमिका बजावतात. त्यांच्याशिवाय, माणसाला जास्त काळजी, गोंधळल्यासारखं वाटणं (ब्रेन फॉग) आणि विसराळूपणा यासारख्या आजारांना बळी पडतात.
मनाला विश्रांती द्या (माइंडफुल डिटॉक्स) – कामामुळे आणि दैनंदिन जीवनातील मागण्यांमुळे आपले मेंदू सतत जास्त उत्तेजित होतात. शांततेच्या क्षणांशिवाय, मेंदूला रीसेट होण्याची संधी मिळत नाही. म्हणूनच डिजिटल उपकरणांपासून दूर राहणे आणि शांततेत वेळ घालवणे यासारख्या पद्धती आता आवश्यक होत आहेत, पर्यायी नाही.
मनाला विश्रांती देणं (Mindful detox) – सतत मोबाईल, संगणकाच्या स्क्रीनकडे पाहणं आणि रोजच्या कामाचा ताण यामुळे मेंदू खूप थकतो. जर आपण शांत बसून स्वतःला थोडा वेळ दिला नाही तर मेंदूला पुन्हा ताजेतवाने होण्याची संधी मिळत नाही. म्हणूनच मोबाईल-डिजिटल साधनांपासून काही वेळ दूर राहणं आणि शांततेत वेळ घालवणं खूप गरजेचं आहे.
