सेलिब्रिटी न्यूट्रिशनिस्ट रुजुता दिवेकर यांच्या सल्ल्यामुळे करीना कपूर खान, आलिया भट्ट आणि वरुण धवन यांच्यासारख्या बॉलिवूडमधील आघाडीच्या कलाकारांना वजन कमी करण्यासाठी आणि आरोग्याशी तडजोड न करता त्यांच्या शरीरात बदल करण्यासाठी मदत झाली आहे. त्या सोशल मीडियावर सक्रिय आहेत, त्यांच्या इन्स्टाग्रामवर आरोग्याबाबत अनेक महत्त्वाच्या गोष्टी त्या सांगतात. अलीकडेच एका इन्स्टाग्राम पोस्टमध्ये दिवेकर यांनी एक सोपा उपाय सुचवला आहे, ज्यामुळे दही खाण्यायोग्य आहे की नाही हे ओळखण्यास मदत होईल.
व्हिडीओमध्ये त्या सांगतात की, दही खाण्यापूर्वी त्यावर एक चमचा ठेवा. जर तो चमचा दह्यामध्ये बुडाला नाही आणि तसाच वर राहिला तर याचा अर्थ घट्ट दही लागले आहे, जे खाण्यास योग्य आहे. तसेच त्यांनी दही घट्ट आहे का नाही हे ओळखण्यासाठी वाटी उलटी करण्याचा सल्ला दिला. (वाटी उलटी करताना खाली एक ताटली ठेवा म्हणजे दही वाया जाणार नाही) दही घट्ट असेल तर दही अजिबात सांडणार नाही. जर दही घट्ट असेल तर ते खाण्यायोग्य आहे.
पोस्ट शेअर करताना कॅप्शनमध्ये सर्वोत्तम दही बनवण्यासाठी रेसिपी सांगितली आहे.
१. शक्यतो म्हशीचे दूध खरेदी करा, कारण घट्ट दही लावण्यासाठी ते चांगले आहे.
२. गरम केल्यावर, थोडेसे दूध बाजूला एका लहान वाटीत काढा. (हे भांडे चांदी, सिरॅमिक, माती यापैकी एक असेल तर उत्तम)
३. कोमटपेक्षा थोडे गरम असताना, त्यात आधी लावेल्या घरगुती दह्याचे एक छोटेसे मुरवण घाला.
४. ३२ वेळा ते ढवळून घ्या
५. दूध स्थिर होईपर्यंत वाट पाहा
६. हलक्या कापडाने झाकून ठेवा (धातूचे झाकण वापरणे टाळा)
७. नंतर ते थंड आणि अंधाऱ्या ठिकाणी ठेवा
८. ८-१२ तास पूर्ण झाल्यावर, पुन्हा दुसरे दही लावून ठेवा. जर तुम्ही ते लगेच खाणार नसाल तर रेफ्रिजरेटरमध्ये ठेवा.”
चेन्नई येथील श्री रामचंद्र इन्स्टिटयूट ऑफ हायर एज्युकेशन अँड रिसर्च सेंटर येथील प्राध्यापक आणि क्लिनिकल न्यूट्रशनिस्ट असलेल्या सी. व्ही. ऐश्वर्या यांनी इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती देताना सांगितले की, दह्याची सुसंगतता, किण्वन गुणवत्ता आणि सूक्ष्मजीवांद्वारे केल्या जाणाऱ्या प्रक्रिया तपासण्यासाठी चमच्याने दह्याची चाचणी ही एक सोपी पण प्रभावी पद्धत आहे. यामध्ये दह्याचा काही भाग चमच्यामध्ये घ्या. जर दही घट्ट दिसत असेल तर ते दही व्यवस्थित लागले आहे हे दर्शवते. जर ते दही घट्ट नसेल किंवा पाणीदार दिसत असेल तर ते खराब किण्वन प्रक्रिया किंवा सूक्ष्मजीवांचे असंतुलन झाल्याचे दर्शवते.
“दही हे लॅक्टिक अॅसिड बॅक्टेरियाद्वारे दुधाच्या किण्वन प्रक्रियेमुळे तयार होते. योग्य किण्वन प्रक्रियेदरम्यान, हे बॅक्टेरिया लॅक्टिक अॅसिड तयार करतात, जे दुधाच्या प्रथिनांना गोठवते आणि जेलसारखी रचना तयार करते. चांगल्या प्रकारे लागलेल्या दह्यात चांगले प्रोबायोटिक असण्याची शक्यता जास्त असते, जे आतड्यांच्या आरोग्यासाठी आवश्यक असतात. याउलट, खराब आंबलेल्या किंवा पाणीदार दह्यात दूषिततेमुळे किंवा अयोग्य इन्क्युबेशन परिस्थितीमुळे (incubation conditions) पुरेशा जिवंत बॅक्टेरियाची संख्या कमी असू शकते,” असे ऐश्वर्या यांनी सांगितले.
त्यांच्या मते, दह्याच्या गुणवत्तेचे आणि संभाव्य सूक्ष्मजीव आरोग्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी चमच्याने चाचणी करणे ही एक प्रभावी आणि व्यावहारिक प्राथमिक पद्धत आहे. पण, दह्याच्या प्रभावीतेच्या वैज्ञानिक प्रमाणीकरणासाठी विशेषतः संशोधन किंवा क्लिनिकल संदर्भात, पीएच चाचणी, सूक्ष्मजीव संवर्धन आणि प्रोबायोटिक व्यवहार्यता चाचण्यांसारखे अतिरिक्त विश्लेषण आवश्यक आहेत.
नियमित आहारात दही खाण्याचे काय फायदे आहेत?
सल्लागार आहारतज्ज्ञ आणि प्रमाणित मधुमेह शिक्षिका कनिक्का मल्होत्रा यांनी सांगितले की, “दुपारच्या जेवणानंतर नियमित दह्याचे सेवन केल्याने आतड्यांतील सूक्ष्मजीवांच्या रचनेत लक्षणीय बदल होऊ शकतात, कारण त्यात प्रोबायोटिक घटक असतात; प्रामुख्याने लॅक्टोबॅसिलस आणि बिफिडोबॅक्टेरियम स्ट्रेन (Lactobacillus and Bifidobacterium strains) असतात. “हे जिवंत सूक्ष्म जीव फायदेशीर सूक्ष्म जीवांची संख्या वाढवते आणि विविधता सुधारते. एन्टरोबॅक्टेरियासी आणि स्टॅफिलोकोकस (Enterobacteriaceae and Staphylococcus) सारख्या हानिकारक सूक्ष्म जीवांची वाढ रोखतात. दह्यामधील लॅक्टिक अॅसिड बॅक्टेरिया आतड्यांचे अडथळा निर्माण (barrier function) करण्याचे कार्य मजबूत करते, दाहकता कमी करते आणि शॉर्ट-चेन फॅटी अॅसिड उत्पादनास प्रोत्साहन देते, जे मोठ्या आतड्याच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरतात.
“दैनंदिन सेवनामुळे क्षणिक प्रोबायोटिक प्रभाव टिकून राहतो, जसे की, वाढलेले लॅक्टोबॅसिलस गॅसेरी आणि बिफिडोबॅक्टेरियम लॅक्टिस (Lactobacillus gasseri and Bifidobacterium lactis), पचन आणि रोगप्रतिकारक शक्ती सुधारण्यास मदत करते,” असे तज्ज्ञांनी नमूद केले आहे.
दह्याचे प्रोबायोटिक्स पोषक तत्त्वांचे शोषण सुधारतात, सूज कमी करतात आणि आतड्यांमधील सूक्ष्म जीवांचे प्रमाण संतुलित करतात, ज्यामुळे आतड्यांसंबंधी दाहकतेच्या आजारांचा (inflammatory bowel conditions ) धोका कमी होऊ शकतो. पण, मल्होत्रा यांनी नमूद केले की, आतड्यातील सूक्ष्म जीवांच्या सुरुवातीची रचना आणि आहाराच्या सवयीनुसार प्रत्येक व्यक्तीसाठी प्रतिसाद वेगळा असू शकतो.. याचा अर्थ असा की, “फायबरयुक्त जेवणांसह दह्याचे सेवन केल्याने प्रीबायोटिक-प्रोबायोटिक परस्पर संवादाद्वारे हे फायदे वाढू शकतात.”
पण, मल्होत्रा यांनी दह्याच्या अतिसेवनाबद्दल इशारा दिला आहे. दह्याच्या अतिसेवनामुळे पचनक्रियेत त्रास होऊ शकतो आणि वजन वाढण्यास हातभार लागू शकतो. “या व्यतिरिक्त, दह्यामधून जास्त प्रमाणात कॅल्शियम घेतल्याने लोह आणि जस्तचे (झिंक) शोषण थोडे कमी होऊ शकते,”असे त्यांनी सांगितले.
तुमच्या जेवणाच्या दिनचर्येत दही समाविष्ट करा, परंतु तुमच्या शरीराचा प्रतिसाद लक्षात घेऊन त्यानुसार बदल करा. कोणत्याही तोट्यांशिवाय दह्याचे फायदे अनुभवण्यासाठी संयम ठेवा, असे मल्होत्रा यांनी सांगितले.
