असा कोणताही विशिष्ट रक्तगट आहे का, ज्याला उष्णतेची संवेदनशीलता वाढल्याचे (increased heat sensitivity) जाणवते? म्हणजे असा रक्तगट ज्याला उच्च तापमानाच्या संपर्कात आल्यावर अनेकदा अस्वस्थता किंवा प्रतिकूल परिणाम याबाबतचे अनुभव येतात. या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्यासाठी दी इंडियन एक्स्प्रेसने तज्ज्ञांशी संवाद साधला. दिल्लीतील सी. के. बिर्ला हॉस्पिटलमधील इंटर्नल मेडिसिनचे प्रमुख सल्लागार डॉ. नरंदर सिंगला सांगतात,”रक्तगट आणि व्यक्तीच्या उष्णतेची संवेदनशीलता यांच्यात थेट संबंध नाही.
पण, त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, संशोधनातून असे दिसून आले आहे, “पेशींच्या पृष्ठभागावर कार्बोहायड्रेट रक्तगट प्रतिजन (antigens) म्हणजेच विशिष्ट प्रथिनांची पातळी दर्शवतात, ज्यामुळे काही रक्तगटांमध्ये उष्णता प्रतिरोधकतेचे वेगवेगळे स्तर असू शकतात म्हणजे कोणतेही नुकसान किंवा प्रतिकूल परिणाम न होता, उच्च तापमान सहन करण्याची क्षमता असणे. हे प्रतिजन उष्णतेच्या ताणापासून पेशींचे संरक्षण करण्यात भूमिका बजावू शकतात.
त्यांच्या मते, “एच आणि ए प्रतिजन यांसारख्या विशिष्ट रक्तगट प्रतिजन असणाऱ्या पेशी उष्णतेला वाढीव प्रतिकार दर्शवू शकतात म्हणजेच त्या रक्तगटामध्ये नुकसान किंवा प्रतिकूल परिणाम न होता, उच्च तापमान सहन करण्याची किंवा सहन करण्याची अधिक क्षमता असते. “हे प्रतिजन (ग्लायकोसिलट्रान्सफेरेसेस) उष्णतेच्या ताणामुळे होणाऱ्या नुकसानापासून पेशींचे संरक्षण करण्यात भूमिका बजावू शकतात,” असे डॉ. सिंगला सांगतात.
डॉ. सिंगला यांच्या मते, संशोधन असे सूचित करते की, पेशींच्या पृष्ठभागावर विशिष्ट प्रथिनांची उच्च पातळी असल्यास त्या व्यक्तीची उष्णता प्रतिरोधक क्षमता वाढलेली असू शकते. थोडक्यात, हे प्रतिजन पेशींना उष्णतेच्या धक्क्याचा सामना करण्यास मदत करण्यात भूमिका बजावू शकतात, ज्यामुळे त्यांना होणाऱ्या नुकसानापासून संरक्षण मिळू शकते.
“रक्तगट ‘ओ’ असलेल्या व्यक्तींमध्ये अॅड्रेनालाईनची पातळी जास्त असते, ज्यामुळे ताणतणाव किंवा शारीरिक हालचाल करताना जसे की, व्यायामादरम्यान हृदयाची गती आणि शरीराचे तापमान वाढू शकते आणि त्यांच्या शरीरात जास्त उष्णता निर्माण होऊ शकते,” असे खारघर, नवी मुंबई येथील मेडिकोव्हर हॉस्पिटल्सचे कन्सल्टंट जनरल मेडिसिन डॉ. बादल ताओरी यांनी दी इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती देताना स्पष्ट केले.
“जरी हे दावे सत्यापित किंवा सिद्ध झालेले नाहीत तरी रक्तगट AB किंवा B असलेल्या लोकांना रक्ताभिसरण आणि रोगप्रतिकार प्रतिक्रियांमधील फरकांमुळे उष्णतेची सहनशीलता(tolerance to heat) असू शकते म्हणजेच उष्णतेची पातळी वाढलेली असतानाही पेशी सामान्यपणे कार्य करण्यास सक्षम असतात,” असेही डॉ. ताओरी यांनी स्पष्ट केले.
रक्तगट आणि आरोग्य (Blood type and health)
एखाद्या व्यक्तीला किती उष्णता जाणवते यावर जरी रक्तगट थेट परिणाम करत नसले तरी काही रक्तगट विशिष्ट आरोग्य धोक्यांशी संबंधित आहेत. डॉ. सिंगला यांनी वर्णन केले की, ओ रक्तगट असलेल्या व्यक्तींना हृदयविकाराचा झटका आणि रक्ताच्या गुठळ्या यासंबंधीचा धोका कमी असू शकतो. “दुसरीकडे, ए किंवा एबी रक्तगट असलेल्या लोकांना पोट आणि स्वादुपिंडाच्या कर्करोगासह विशिष्ट प्रकारच्या कर्करोगाचा धोका जास्त असू शकतो.
“रक्तगट आणि उष्णतेतील बदल ओळखण्याची, जाणण्याची किंवा जाणवण्याच्या क्षमतेमध्ये कोणताही स्पष्ट संबंध नसला तरी, पेशीय उष्णता प्रतिरोधनात (cellular heat resistance) रक्तगट प्रतिजनांची भूमिका यावर आणखी संशोधन आवश्यक आहे,” असे डॉ. सिंगल सांगतात.
“रक्तगटातील फरकांचा व्यक्तींना उष्णता कशी जाणवते यावर काही मोजता येण्याजोगा प्रभाव पडतो का हे शोधण्यासाठी पुढील अभ्यास आवश्यक आहेत,” डॉ. सिंगला सांगतात.
एकंदरीत, रक्तगटापेक्षा शरीरातील पाण्याची पातळी, शरीराचे वजन, चयापचय, तंदुरुस्ती पातळी व जीवनशैली यांसारख्या घटकांचा उष्णतेच्या संवेदनशीलतेवर खूप मोठा परिणाम होतो, असे डॉ. ताओरी सांगतात.
“रक्तगट कोणताही असो, तो थंड राहण्यासाठी पुरेसे द्रवपदार्थ पिणे आणि सूर्यप्रकाशाचा थेट संपर्क टाळणे हे उष्णतेवर मात करण्यासाठी महत्त्वाचे उपाय आहेत,” असे डॉ. ताओरी सांगतात.
